Facts About Shatrunjaya

English Gujarati Hindi

🕰️ Shetrunjay Tirth🕰️ શત્રુંજય તીર્થ🕰️ शत्रुंजय तीर्थ

Introductionપરિચયपरिचय
Jay Taletiજય તળેટીजय तलेटी
Motisa Sheth ni Tunkમોતીસા શેઠની ટૂંકमोतीसा सेठ की टुक
Hathi Poleહાથીપોળहाथी पोल
2nd Pradakshinaબીજી પ્રદક્ષિણાदूसरी परिक्रमा
3rd Pradakshinaત્રીજી પ્રદક્ષિણાतीसरी परिक्रमा
Ninth Tunkનવમી ટૂંક:नौवा टूंक
Gheti Pag ni Yatraઘેટી પાગની યાત્રાघेटी पाग की यात्रा
First tunkપ્રથમ ટૂંકपहला टूंक
Second tunkબીજી ટૂંકે જઈ કર્મ ખપાવશુંदूसरे टुक पर जाकर कर्म निभाएंगे
Third tunkત્રીજે તે પાપ પલાય પ્રભુજી !तीसरे टुक पर जाकर पाप भाग जाए प्रभुजी!
Forth tunkચોથી ટૂંકે જઈ ક્રોધ ન કરશોचौथे टुक पर जाकर क्रोध न करें।
Fifth tunkપાંચમી ટૂંકે જઈ માન ન કરશોपाँचवें टुक पर जाकर गर्व न करें।
Sixth tunkછઠ્ઠી તે માયા ને વીસરો પ્રભુજીछठवें टुक पर जाकर माया को भुलाएँ, प्रभुजी।
Seventh tunkસાતમી ટૂંકે જઈ લોભ ના કરશોसातवें टुक पर जाकर लोभ मत करिए।
Eighth tunkઆઠમી ટૂંકે જઈ મમતાને તજશોआठवें टुक पर जाकर ममता का त्याग करिए।
Ninth tunkનવ મે તે દાદાને ભેટોनवें टुक पर जाकर दादा से मिलिए।

Introductionપરિચયपरिचय

Temple Foundation — *Let's start Shetrunjay Tirth Yatra*

In the 370 Vikram Samvat, a miraculous, awe inspired, liberated soul Shree Paadliptsureshwarji Maharaj saheeb was on his theological expedition. It was only after paying his reverence to the Shetrunjay Tirth that he used to have his daily meals. And this was possible because he was blessed by his guru & was enlightened with the vidya (knowledge) of "Akshargamini". It was in his memory that his disciple Nagarjun founded & established the city of Paadliptpur at the very feet of Shetrunjay & which at present is honoured and known as Pallitana.

Oh! Consecrated souls do lend your ears at least once & listen to the glorification of the Shetrunjay Tirth. Come take refuge in Shree Pundorikgiri & feel its Sanctity. Come & harken the resplendency of the magnificent Tirth & justify your human birth. The Tirth is beyond comparison in the "Chaud Raj Lok". There is a saying that the soul that crusades the Shetrunjay Girivar is a sanctified & consecrated soul. Moreover, infinite souls have attained moksha on every singles particles of its stone. Its miraculous power has the efficacy of showering bliss & prosperity on all the pilgrims. In the past eras, Shree Rishabhbdev Bhagwan along with other innumerable Tirthankars had blessed many a souls on this pious land. And from the future 24 Tirthankars, the first Bhagwan (God), Shree Padmanabh along with other innumerable obliterated souls shall also set foot on this pious land. Bhagwan Shree Ajitnath & Bhagwan Shree Shantinath had spent their chaturmas here. Shree Pundharikswami along with five crore munis had attained moksha on Chaitri Sud Poonam after observing absolute penance.

In the first epoch of time cycle, the Giriraj was spread in an area of eighty yojan. In the second epoch it was 70 yojan, in the third epoch it was 60 yojan, in the 4th epoch it was 50 yojan, in the 5th epoch it was 12 yojan & in the 6th epoch it will remain only 7 "halt". In the present Avasarpinikall, it is diminishing very slowly. The first Tirthankar Shree Rishabhdev Bhagwan had auspiciously visited the "Rayan Vruksh" on every 'Fagun Sud Adham' purva, navana times i.e. 6985440000000000 times.

વિક્રમ સંવત 370 ના અરસામાં મહા ચમત્કારિક શાસન પ્રભાવક સિદ્ધપુરુષ શ્રી પદલિપ્ત સુરેશ્વરજી મહારાજ વિચરતા હતા. ગુરુથી પ્રાપ્ત થયેલી આકાશગામી ની વિદ્યા ને આધારે રોજ શત્રુંજય ની તીર્થ વંદના કરીને જ આહાર વાપરતા. તેઓ શ્રીના ભક્ત નાગાર્જુન યોગી એ ગુરુના સ્મરણથી તેમની યાદગીરી માટે શત્રુંજય ની તળેટીમાં પાદલિપ્તપુર નામનું નગર વસાવ્યું જે હાલ પાલીતાણા નામે પ્રસિદ્ધ છે.

હે ભવ્ય જીવો તમે એકવાર શ્રી શત્રુંજય ગીરી મહાત્મયનું શ્રવણ કરો, શ્રી પુંડરિક ગીરી ની છાયાનો સ્પર્શ કરો, મહા મોંઘો આ માનવ જન્મ મળ્યા પછી તેને સફળ કરવા શ્રી તીર્થધિરાજ ની કથા નું શ્રવણ કરી તેની નિશ્રા ને સ્વીકારો. 14 રાજલોક અંગે ત્રણેય ભુવનમાં શત્રુંજય ગિરિરાજ જેવું મહાપ્રભાવિક કોઈ તીર્થ નથી. જે જીવ શત્રુંજય ગિરિવર ની યાત્રા કરે છે તે ભવ્ય જીવ છે તેમ કહેવાય છે. આ ગીરીરાજના કાંકરે કાંકરે અનંત આત્માઓ મોક્ષ પદને પામ્યા છે. આ ક્ષેત્રનો પ્રભાવ એવો છે કે કોઈપણ જીવ અહીં જાત્રા કરવા આવે તેનું કલ્યાણ થયા વિના ન રહે. અતિતકાળમાં શ્રી ઋષભદેવ વગેરે અસંખ્ય તીર્થંકરોએ આ ગિરિરાજ ઉપર પધારી અનેક જીવોનો ઉદ્ધાર કર્યો છે. આવતી ચોવીસીના પ્રથમ ભગવાન પદ્મનાભ વગેરે અસંખ્ય તીર્થંકરો આ ગિરિરાજ ઉપર પધારશે શ્રી અજીત નાથ ભગવાન અને શાંતિનાથ ભગવાને અહીં ચતુર્માંશ કર્યું હતું. શ્રી પુંડરિક સ્વામી તેમના પાંચ કરોડ મુનિઓ સાથે અનશન કરી ચૈત્ર સુદ પૂનમના દિવસે સિદ્ધિ પદને પામ્યા હતા.

આ ગિરિરાજનો વિસ્તાર પહેલા યુગમાં 80 યોજન હતો. બીજા યુગમાં 70 યોજન, ત્રીજા યુગમાં 60 યોજન હતો. ચોથા યુગમાં 50 યોજન, પાંચમા યુગમાં બારયોજન ને છઠ્ઠા યુગમાં સાત હાથ રહેશે. આ અવસારપીણીકાળ હોવાથી ધીમે ધીમે તે ઘટતો જાય છે પ્રથમ તીર્થંકર શ્રી ઋષભદેવ ભગવાન પૂર્વ ૯૯ એટલે કે ૬૯૮૫૪૪૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ વાર રાયણ વૃક્ષની નીચે દર ફાગણ સુદ આઠમને દિવસે પધાર્યા હતા.

विक्रम संवत् 370 में एक आश्चर्यचकित, विस्मयविभोर, मुक्त आत्मा श्री पादलिप्तसुरेश्वरजी महाराज साहेब अपने धार्मिक अभियान पर थे। वे प्रतिदिन केवल तभी भोजन ग्रहण करते थे जब उन्होंने पहले श्री शत्रुंजय तीर्थ की वंदना की हो। और यह संभव हुआ क्योंकि वे अपने गुरु के आशीर्वाद से "अक्षरगामिनी" विद्या से प्रकाशित एवं आलोकित हुए थे। उन्हीं की स्मृति में उनके शिष्य नागार्जुन ने शत्रुंजय की पावन धरा पर पादलिप्तपुर नगर की स्थापना की, जिसे आज "पालिताना" के नाम से सम्मानित व प्रसिद्ध किया जाता है।

हे पवित्र आत्माओ! कृपया एक बार ध्यानपूर्वक सुनो, शत्रुंजय तीर्थ का यह महिमामय वर्णन। आओ, श्री पुण्डरिकगिरि में शरण लो और इसकी पवित्रता का अनुभव करो। आओ और इस अलौकिक तीर्थ की वैभवशाली छटा सुनो तथा अपने मानव जीवन को सार्थक करो। चौदह राज लोक में यह तीर्थ अनुपम है। कहा जाता है कि जो आत्मा शत्रुंजय गिरिराज की यात्रा करती है, वह धन्य व पवित्र आत्मा होती है। अनंत आत्माओं ने इसकी प्रत्येक पत्थर-कण पर मोक्ष प्राप्त किया है। इसकी चमत्कारिक शक्ति सभी यात्रियों पर आनंद और समृद्धि की वर्षा करने की क्षमता रखती है। पूर्व कालों में श्री ऋषभदेव भगवान सहित अनेकों तीर्थंकरों ने इस पावन भूमि पर असंख्य आत्माओं को आशीष प्रदान किया है। और भविष्य के 24 तीर्थंकरों में से प्रथम भगवान श्री पद्मनाभ सहित अनेकों आत्माएं भी इस पावन भूमि पर पदार्पण करेंगे। भगवान श्री अजीतनाथ एवं भगवान श्री शांतिनाथ ने भी यहाँ अपना चातुर्मास व्यतीत किया था। श्री पुण्डरिकस्वामी ने पाँच करोड़ मुनियों के साथ चैत्री सुद पूर्णिमा के दिन कठोर तपस्या के उपरांत मोक्ष प्राप्त किया था।

समयचक्र के प्रथम काल में यह गिरिराज अस्सी योजन क्षेत्र में फैला हुआ था। द्वितीय काल में यह सत्तर योजन, तृतीय काल में साठ योजन, चतुर्थ काल में पचास योजन, पंचम काल में बारह योजन और षष्ठ काल में मात्र सात "हस्त" रह जाएगा। वर्तमान अवसर्पिणी काल में यह बहुत धीरे-धीरे घट रहा है। प्रथम तीर्थंकर श्री ऋषभदेव भगवान ने "रायन वृक्ष" की मंगलमयी यात्रा प्रत्येक फाल्गुन सुद अष्टमी पूर्व 99 बार अर्थात् 6,98,54,40,00,00,00,00,00 बार की थी।

Jay Taletiજય તળેટીजय तलेटी

The first foot of the Giriraj (Mountain) was at Vadnagar. On its outskirts there is a basin & on its wall there are carved idols. And to make this pervading, the whole village has been renovated. The second foot of the mountain is known as valbhipur. Here the footprints of the God have been sculptured. The third foot of the mountain is Aadipur which is also known as 'Ghetis Paag'. It was from here that Shree Rishabhdev Bhagwan used to climb the Giriraj. The fourth foot of the mountain starts from Madhavlais Dharamshalla. And here we have the dherasar of Omnitruth Sumtinath Bhagwan. At present the fifth foot of the mountain is from the Agammandir. It's also known as the "Jay Taleti". Taleti, in a coarse meaning, are the feet of a mountain. Here there are 28 small temples, having 41 pair of footprints. Before one starts his pilgrimage of the giriraj, the first Chaityavandan is performed here.

While climbing the giriraj from the Jay Taleti we come across the Dherasar of Shri Govindji khona, where the main idol of Bhagwan Shree Dharmanath is installed. From there, after climbing some steps, you reach the Dhanvasi tunk, which is more popularly known as the Babu's Derasar. Once upon a time, the Mehetabkumari from kolkata was performing her Chaityavandan at the foothills. In the meantime one lady was bargaining with a Palanquin (or more popularly known as doli) bearer. The lady was ready to pay Rs. 2 to the palanquin bearers. Both parties argued a lot for the sum of money. At that time, Mehetabkumari took of Rs. 5 from her pocket and give it to that lady and told her to give Rs. 4 to the Palanquin bearers and bestow flowers worth Rs. 1 to the Almighty.

At that very moment Mehetabkumari thought & requested her son to build a Dehrasar at the foothills which of course should be a replica of the main Adeshwar Bhagwan at the top of giriraj. The idol of Shree Adeshwar with Punderik Swami, facing the front, was installed. On its right, Shree Shantinath Bhagwan's idol was installed & at its rear the "Rayan Pagala" and the "Rayan Tree" were installed. They are so vivid & exact that people who are unable to climb up the Giriraj can offer their prayers without the use of the Palanquins. It has the Jalmandir to its right & the Pavapuri & the standing idol of Shree Adeshwar Bhagwan in the Kausag posture is "in contemplation". Even with all this done, the mother was not satisfied, as she wanted the idol to be studded with precious stones & jewels. The Babu Dehrasar of Mehetabkumari's son which is in Kolkata has a Ratna Mandir on the right side of the entrance. It was ceremoniously installed in the year 1950.

Now as you come out of this Dehrasar you will find the Samovasaran Dehrasar right in the front wherein there is the four fold (Chaturmukhi) idol, both at the bottom & at the top level. Inside it you have the 108 idols of Shree Parswanath Bhagwan & also of the 24 Tirthankar Bhagwan. It is so magnificent that it seems that God Himself is sitting, with all His glory, in the Samovasaran position, giving his Deshana (sermons).

Now, if you look a little towards the bottom, you will see the cavern Shree Saraswati Devi. It was here that Shree Buddhisagar Suri Maharaj sahib had observed penance for attainment of self-realization.

While climbing the Giriraj from the Jay Taleti, you will come across the footprints of Bhagwan Shree Ajitnath, on left side. Opposite this, you will find six small deris of Shree Gautam Swami and other Gandharvas, Shree Kunthunath Bhagwan, Shree Nemnath Bhagwan, Shree Dharmanath Bhagwan. This is the final resting place.

The second resting place is known as the Dhodi Pareb. Opposite to I there is one Deri in which the footsteps of Bharat Chakravorty are worshipped. He was the son of Shree Bhagwan Rishabhdev. He along with the Chari Pali Sangh, a multitude group of pilgrims, have offered their prayers here once. Bharat Chakravarty, on seeing his disfigured finger without the ring, at once apprehended & contemplated the gruesomeness & the grossness of the physical body & its transientness & non eternalism, so much so that he attained Kevalgnana. He was the first savor who had built the Giriraj. Yes! He was the first son of the first Tirthankar and even the first Chakravarti.

The third rest place is the Pratham Kund/Icchha Kund, build in the year 1681. The fourth resting place is a small one. It is here where Shree Nemnath Bhagwan had come, but on seeing infinite souls in Kayosarg Dhyan & finding no place, he went to the Girnar. And so, in his memory, his footsteps were installed here along with Shree Adeshwar Bhagwan & Vardat Gandharva's footsteps. Shree Nemnath Bhagwan, in his life as a householder, had come to Giriraj along with Indra maharaj, in Indra's mythological flying vehicle alongwith other Devas & had sung laurels in praise of Shree Giriraj. And so it is said that this land is very pious land as all the 24 Tirthankar had set their feet here & sanctified it. This is narrated in the Book "Giriraj Darshan" on pg-11.

The fifth place is the Lily Pareb (Pareb is a charitable water house). At the sixth rest place there are the pious feet of Shree Adeshwar Bhagwan (Synonymous name for Rishabhdev Bhagwan. The Kumarkund was built by the Maharaja Kumarpal of Gujarat. In the year 1213, when Bahad Mantri set out on a pilgrimage with the sangh, he had resurrected the Giriraj for the 14th time. He had a temple built in the name of Kumarpal's father, Tribhuvan Prasad. At the time when Kumarpal came to knew of this, he was with Acharya Hemchandraji, who was giving sermons on the "Shetrunjay Mahatmaya". The glorification given by the Acharya moved him & influenced him so much that he set out on the Sangh Yatra along with Acharya Hemchandraji, 72 kings, 24 ministers and a number of Sadhus & Sadhavijis. They established the Kumar Kund & the Kumarpal Vihar. A very huge amount of gold & wealth were religiously used. And at that time, Jagadushah who was from Mahuva, very benevolently spent one crore for the tirthmala. For this, he brought his mother forward, with all due respects & even donated five worthy gems.Yet there are many more reminiscences here at the Kumarkund. Another example - Once Vastupal had arrived at the Kumarkund on a group pilgrimage. On seeing an entire group of pilgrims, a flower vendor got excited with the opportunity of selling a lot of flowers. But he got dismayed on seeing the group returning back. But Vastupal, out of generously, bought all his flowers & devotedly showered them on the Giriraj. This brought joy to the gardener as well. All these incidents that occurred on the Giriraj have a message of generosity.

And after that the "Hinglaji's Hadda" begins. It is the steepest climb of the Giriraj. Yes! It is a very tough climb. There is a saying that - "Climb the Hinglaj Hadda with all your might and to all the bad deeds give a big fight. Good deeds will truly arise, making moksha your human right".

While climbing it you will come across the temple of "Hinglaj Mata". She was considered the sole guardian of the whole region of Saurashtra. The divinely being (Adishtayak Devi) of lord Nemnath is Ambikadevi. It so happened once that a demon by name of Hingul was harassing the pilgrims. At that time Ambika Devi came & defeated the demon. After being defeated the demon asked for forgiveness from Ambika Devi & requested for his name to be established on this religious place so that people would always remember him.

On climbing the steep "hadda", you come across a charitable water house & even a temple. It is from here that the new & the old routes bifurcate. Of course they do unify ahead. Here you will find the footprints of Shree Vrishubh Chandranan. Varisen & Vardhaman Swami in the form of a lotus.

गिरिराज (पर्वत) का पहला चरण वडनगर में था। इसके बाहरी हिस्से में एक कुंड है और उसकी दीवार पर उत्कीर्ण मूर्तियाँ बनी हुई हैं। इसे जनमानस तक पहुँचाने हेतु पूरे गाँव का जीर्णोद्धार किया गया। पर्वत का दूसरा चरण वलभीपुर कहलाता है। यहाँ भगवान के चरणचिह्न स्थापित हैं। पर्वत का तीसरा चरण आदिपुर है, जिसे ‘घेटी पाग’ भी कहा जाता है। यहीं से भगवान ऋषभदेव गिरिराज पर चढ़ा करते थे। पर्वत का चौथा चरण माधवलाल धर्मशाला से प्रारंभ होता है। यहाँ सर्वज्ञ भगवान सुमतिनाथ का जिनालय स्थित है। वर्तमान में पर्वत का पाँचवाँ चरण आगममंदिर से शुरू होता है, जिसे “जय तलेटी” कहा जाता है। तलेटी का अर्थ है पर्वत का चरण। यहाँ 28 छोटे-छोटे मंदिर हैं, जिनमें 41 जोड़ी चरणचिह्न हैं। गिरिराज की यात्रा प्रारंभ करने से पूर्व पहला चैत्यवंदन यहीं किया जाता है।

जय तलेटी से गिरिराज पर चढ़ते समय सबसे पहले श्री गोविंदजी खोना का जिनालय आता है, जहाँ भगवान श्री धर्मनाथ की मुख्य प्रतिमा प्रतिष्ठित है। कुछ सीढ़ियाँ चढ़ने पर धनवासी टुक आता है, जिसे बाबू का जिनालय कहा जाता है। एक समय कोलकाता की मेहताबकुमारी चैत्यवंदन कर रही थीं। उसी समय एक महिला पालकी वालों से मोलभाव कर रही थी। महिला पालकी वालों को 2 रुपये देने को तैयार थी और दोनों पक्षों में वाद-विवाद हो रहा था। उस समय मेहताबकुमारी ने अपने पास से 5 रुपये निकालकर महिला को दिए और कहा – "4 रुपये पालकी वालों को दो और 1 रुपये के पुष्प परमात्मा को अर्पित करो।"

उसी क्षण मेहताबकुमारी ने अपने पुत्र से कहा कि गिरिराज की तलहटी पर एक जिनालय बनवाएँ, जो शिखर पर स्थित मुख्य आदेश्वर भगवान के मंदिर की प्रतिकृति हो। यहाँ श्री आदेश्वर भगवान की प्रतिमा, आगे की ओर पुण्डरिकस्वामी के साथ, प्रतिष्ठित की गई। दाहिनी ओर श्री शांतिनाथ भगवान की प्रतिमा और पीछे "रायन पगला" तथा "रायन वृक्ष" की स्थापना की गई। वे इतने सजीव प्रतीत होते हैं कि जो लोग गिरिराज पर नहीं चढ़ सकते, वे बिना पालकी के भी यहाँ दर्शन कर सकते हैं। इसके दाहिनी ओर जलमंदिर है और पावापुरी है, जहाँ श्री आदेश्वर भगवान की खड़े (कौसग) मुद्रा में प्रतिमा ध्यानरत है। इसके बावजूद माता संतुष्ट नहीं हुईं, क्योंकि वे प्रतिमा को रत्नों और आभूषणों से अलंकृत देखना चाहती थीं। कोलकाता स्थित बाबू जिनालय में रत्नमंदिर प्रवेशद्वार के दाहिनी ओर स्थित है, जिसकी स्थापना वर्ष 1950 में हुई।

इस जिनालय से बाहर निकलते ही सामने समवसरण जिनालय है, जिसमें चारमुखी प्रतिमा नीचे और ऊपर दोनों स्तरों पर है। अंदर 108 श्री पार्श्वनाथ भगवान की प्रतिमाएँ तथा 24 तीर्थंकर भगवान की प्रतिमाएँ प्रतिष्ठित हैं। यह इतना भव्य है कि ऐसा प्रतीत होता है मानो स्वयं भगवान समवसरण में विराजमान होकर देशना दे रहे हों। थोड़ा नीचे देखने पर श्री सरस्वती देवी की गुफा है। यहीं श्री बुद्धिसागर सूरी महाराज साहेब ने आत्मसाक्षात्कार हेतु तपस्या की थी। जय तलेटी से चढ़ते समय बाईं ओर भगवान श्री अजितनाथ के चरणचिह्न मिलते हैं। इसके सामने छह छोटी देहरियाँ हैं – जिनमें श्री गौतमस्वामी एवं अन्य गणधर, श्री कुंथुनाथ भगवान, श्री नेमिनाथ भगवान, श्री धर्मनाथ भगवान की प्रतिमाएँ हैं। यह प्रथम विश्राम स्थल है।

दूसरा विश्राम स्थल धोडी परेब कहलाता है। इसके सामने एक देहरी है, जिसमें भरत चक्रवर्ती के चरणचिह्न पूजित हैं। वे भगवान ऋषभदेव के पुत्र थे। उन्होंने चारीपाली संघ के साथ यहाँ पूजा-अर्चना की थी। जब उन्होंने अपनी बिना अंगूठी की विकृत अंगुली देखी, तो उन्होंने शरीर की नश्वरता पर गहन चिंतन किया और केवलज्ञान प्राप्त किया। वे गिरिराज का प्रथम जीर्णोद्धार कराने वाले थे। हाँ, वे पहले तीर्थंकर के पहले पुत्र और पहले चक्रवर्ती थे। तीसरा विश्राम स्थल प्रथम कुंड/इच्छा कुंड है, जिसका निर्माण 1681 में हुआ। चौथा विश्राम स्थल छोटा है। यहाँ भगवान नेमिनाथ आए थे, परंतु असीम आत्माओं को कायोत्सर्ग ध्यान में देखकर और स्थान न पाकर वे गिरनार चले गए। उनकी स्मृति में यहाँ उनके चरणचिह्न, श्री आदेश्वर भगवान और वरदत्त गणधर के चरणचिह्न स्थापित किए गए। भगवान नेमिनाथ ने गृहस्थ जीवन में इन्द्र महाराज और अन्य देवों के साथ इन्द्र के दिव्य विमान में गिरिराज पर आकर स्तुति की थी। इसलिए कहा जाता है कि यह भूमि अत्यंत पवित्र है क्योंकि सभी 24 तीर्थंकर यहाँ पधारे और इसे पावन बनाया। इसका उल्लेख “गिरिराज दर्शन” पुस्तक के पृष्ठ-11 पर मिलता है।

पाँचवाँ स्थान है लिली परेब (परेब का अर्थ है धर्मार्थ जलाशय)। छठे विश्राम स्थल पर श्री आदेश्वर भगवान (ऋषभदेव भगवान का पर्यायवाची नाम) के पवित्र चरणचिह्न हैं। कुमारकुंड का निर्माण गुजरात के महाराजा कुमारपाल ने कराया। 1213 में जब बहाद मंत्री संघ के साथ यात्रा पर निकले तो उन्होंने 14वीं बार गिरिराज का जीर्णोद्धार किया। उन्होंने कुमारपाल के पिता त्रिभुवन प्रसाद के नाम पर मंदिर बनवाया। उस समय कुमारपाल आचार्य हेमचंद्रजी के साथ “शत्रुंजय महात्म्य” पर प्रवचन सुन रहे थे। आचार्य की महिमा ने उन्हें प्रभावित किया और वे आचार्य, 72 राजाओं, 24 मंत्रियों और अनेक साधु-साध्वियों के साथ संघ यात्रा पर निकल पड़े। उन्होंने कुमारकुंड और कुमारपाल विहार की स्थापना की। भारी मात्रा में सोना-धन धार्मिक कार्य में लगाया गया। महुवा के जगदू शाह ने अत्यंत उदारता से एक करोड़ रुपये तीर्थमाला में अर्पित किए और अपनी माता को आगे कर पाँच रत्न भी दान किए। यहाँ और भी कई घटनाएँ जुड़ी हैं। जैसे, एक बार वस्तुपाल संघ यात्रा में कुमारकुंड आए। एक फूलवाले ने उन्हें देखकर फूल बेचने की आशा की, लेकिन संघ लौट आया तो वह निराश हुआ। तब वस्तुपाल ने उसके सभी फूल खरीदकर गिरिराज पर चढ़ाए और उसे प्रसन्न किया। ये सभी घटनाएँ उदारता का संदेश देती हैं।

इसके बाद “हिंगलाज की हड्डा” प्रारंभ होती है। यह गिरिराज की सबसे खड़ी चढ़ाई है, अत्यंत कठिन। कहा जाता है – “हिंगलाज हड्डा को पूरी शक्ति से चढ़ो, और बुरे कर्मों से बड़ा संघर्ष करो। शुभ कर्म जाग्रत होंगे और मोक्ष तुम्हारा मानव अधिकार बन जाएगा।”

यहाँ चढ़ते समय “हिंगलाज माता” का मंदिर आता है। वे सौराष्ट्र क्षेत्र की अधिष्ठात्री देवी मानी जाती हैं। भगवान नेमिनाथ की अधिष्ठायिका देवी अंबिका माता हैं। कथा है कि एक बार हिंगुल नामक राक्षस यात्रियों को सताने लगा। तब अंबिका देवी प्रकट हुईं और उसे पराजित किया। पराजित राक्षस ने क्षमा माँगी और विनती की कि उसका नाम इस स्थान से जुड़ा रहे ताकि लोग उसे सदैव याद रखें।

खड़ी हड्डा चढ़ने पर एक धर्मार्थ जलाशय और मंदिर आता है। यहीं से नया और पुराना मार्ग अलग होते हैं, हालाँकि आगे जाकर मिल जाते हैं। यहाँ श्री वृषभ चंद्रनन, वरिसेन और वर्धमान स्वामी के कमल स्वरूप चरणचिह्न मिलते हैं।

આ ગિરિરાજની પહેલી તળેટી વડનગરમાં હતી તેની બહાર એક કુંડ છે તેની દીવાલ ઉપર મૂર્તિઓ કોતરેલી છે અને આ વાતને સાક્ષાત કરવા વડનગરમાં તળેટી અને પગલાં બધું ગામમાં નવું બનાવ્યું છે. બીજી તળેટી વલભીપુરમાં હતી હાલ ત્યાં પણ પગલાં અને તળેટી બનાવી છે. ત્રીજી તળેટી આદપુર એટલે ઘેટિની પાગની ગણાય છે. પ્રભુ આદેશ્વર દાદા ત્યાંથી ગિરિરાજ ઉપર ચઢતા હતા. ચોથી તળેટી માધવલાલની ધર્મશાળા થી ગણાય છે. જ્યાં સાચા દેવ સુમતિનાથ ભગવાનનું મંદિર છે અને અત્યારે પાંચમી તળેટી આગમ મંદિરથી ગણાય છે તેને જય તળેટી કહે છે. જય તળેટીમાં 28 દેરીઓ છે એમાં 41 જોડી પગલાં છે. ઉપર યાત્રા કરવા જતા પહેલા ચૈત્યવંદન અહીં કરવાનું હોય છે. શ્રી જય તળેટી થી ગીરીરાજ પર ચડતા શ્રી ગોવિંદજી ખાનાનું દેરાસર આવે છે તેમાં મૂળનાયક શ્રી ધર્મનાથ સ્વામી છે.

ત્યાંથી થોડા પગથિયાં ઉપર ચડ્યા પછી ઘનવતી ટૂંક આવે છે જે બાબુના દહેરાસર તરીકે ઓળખાય છે. એક વખત કલકત્તા વાળા મહેતાબ કુમારી નીચે પગલા પાસે ચૈત્યવંદન કરતા હતા ત્યારે તે વખતે એક બહેન ડોળીવાળા સાથે પૈસા નક્કી કરતા હતા. ડોળીવાળા ભાઈ ચાર રૂપિયા માગતા હતા જ્યારે પેલા બેન અઢી રૂપિયા આપવા તૈયાર હતા. બંનેની રકજક ખૂબ ચાલતી હતી તે વખતે મહેતાબ કુમારીએ પોતાના ખિસ્સામાંથી પાંચ રૂપિયા પેલા બેનને આપ્યા અને કહ્યું કે, લે આ પૈસા માંથી ચાર રૂપિયા ડોળીવાળાને આપજે અને એક રૂપિયાના ફૂલ ચડાવજે.

ત્યાર પછી આ મહેતાબ કુમારીએ વિચાર્યું અને પોતાના દીકરાને કહ્યું કે અહીં, ઉપર દાદા નું છે તેવું, આદેશ્વર દાદા નું દેરાસર બંધાવો. સામે પુંડરિક સ્વામી, જમણા હાથે શાંતિનાથ દાદા, ને પાછળ રાયણ પગલા અને રાયણ વૃક્ષ, બધું આબેહૂક તૈયાર કરો કે જેથી ડોળી કર્યા વગર જાત્રા કરવી હોય તો પણ અહીં થઈ જાય. ડાબી બાજુએ જળ મંદિર - પાવાપુરી તથા આદેશ્વર ભગવાનની ઉભી કૌશાગ્ર આસનમાં મૂર્તિ છે. છતાં માતાજીનું મન માનતું નથી તેઓ કહે છે કે આ દેરાસરમાં રત્ન મઢેલી પ્રતિમાજી પધરાવો. આ મહેતાબ કુમારીના દીકરાનું દેરાસર એટલે કલકત્તા ના બાબુનું દેરાસર. આ દેરાસરના દરવાજાની અંદર પ્રવેશ કરતા જમણા હાથે રત્ન મંદિર આવે છે. આ દેરાસર ની પ્રતિષ્ઠા સંવત 1950 મહા સુદ દસમના દિવસે થઈ હતી. આ દેરાસર ની બહાર નીકળતા સામે સમસરણનું દેરાસર આવે છે. તે દેરાસરમાં નીચે ઉપર ચૌમુખજી છે અને અંદર દેરીઓમાં 108 પાર્શ્વનાથ ભગવાન અને 24 તીર્થંકર ભગવાન વચ્ચે છે. દેરાસર એટલું ભવ્ય છે કે સમસરણમાં જેમ ભગવાન દેશના આપતા હોય તેવું લાગે છે. અંદર 108 પાર્શ્વનાથ તીર્થના ફોટા પણ લગાવ્યા છે.

જરાક નીચે નજર કરીએ તો હંસ વાહીની સરસ્વતી દેવીની ગુફા છે. બુદ્ધિ સાગર સૂરી મહારાજ મહારાજે અહીં સાધના કરી હતી. જય તળેટીથી ગિરિરાજ ઉપર ચડતા ડાબી બાજુએ દેરીમાં શ્રી અજીતનાથ ભગવાનના પગલાં છે. એની સામે છ દેરીમાં ગૌતમ સ્વામી, બીજા ગણ ધરો શ્રી કુંથુનાથ, શ્રી નેમિનાથ, શ્રી ધર્મનાથ આદિ ભગવાનના પગલાની દેરીઓ છે. ત્યાં પહેલો વિસામો આવે છે. બીજો વિસામો ધોળી પરબના નામે ઓળખાય છે તેની સામે જે દેરી છે તેમાં ભરત ચક્રવર્તીના ચરણ પૂજાય છે. તેઓ પ્રભુ ઋષભદેવના સુપુત્ર હતા. તેઓ સહસ્ત્ર સંઘ લઈને આવ્યા હતા. તેમણે એક દિવસ પોતાની વીંટી વગરની આંગળી જોઈ શરીરની ક્ષણ ભંગુરતા તથા અનિત્યભાવના ભાવતા તેમને કેવળ જ્ઞાન થયું. તેમણે ગીરીરાજનો પ્રથમ ઉદ્ધાર કર્યો હતો તેઓ પ્રથમ ભગવાનના પ્રથમ પુત્ર હતા. પ્રથમ ચક્રવર્તી હતા. પછી ત્રીજો વિસામો આવે છે જ્યાં પ્રથમ કુંડ ઇચ્છાકુંડ સંવત 1681 માં બંધાવેલ હતો. ચોથો નાનો વિસામો આવે છે.

કહેવાય છે કે નેમિનાથ ભગવાન અહીં સુધી પધારેલ પરંતુ કાંકરે કાંકરે અનંત આત્માઓને કૌશાગ્ર આસનમાં ઊભેલા જોઈ ત્યાં જગ્યા ખાલી ન દેખાઈ તેથી ગિરનાર ઉપર જઈ મોક્ષે ગયા. તેમની સ્મૃતિમાં નેમિનાથ ભગવાન, આદેશ્વર ભગવાન અને વરદત્ત ગણધરના પગલાં આવે છે. શ્રી નેમિનાથ ભગવાન ગૃહસ્થ પણામાં ઇન્દ્ર મહારાજ સાથે ઈન્દ્રે રચેલા વિમાનમાં દેવોની સાથે બેસીને શ્રી ગીરીરાજ પર પધાર્યા હતા અને ત્યાં શ્રી ગીરીરાજનો મહિમા વર્ણવ્યો હતો એટલે આ ગિરિરાજ ચોવીસે તીર્થંકરોની પવિત્ર ચરણ રજ વડે પવિત્ર થયો છે એમ શ્રી ગીરીરાજ દર્શનમાં વર્ણવ્યું છે. પાંચમો, લીલી પરબના નામે વિસામો તથા પરબ આવે છે. છઠ્ઠો વિસામો છે ત્યાં આદેશ્વર ભગવાનના પગલાં આવે છે, પાણીની પરબ છે. ગુજરાતના મહારાજા કુમારપાળે બંધાવેલ કુમાર કુંડ આવે છે.

જ્યારે બહાડ મંત્રીએ ઇસવીસન સંવત 1213 માં શત્રુંજય નો સંઘ કાઢ્યો હતો તે વખતે તેમણે 14 મો ઉદ્ધાર કરાવ્યો, ત્યારે કુમારપાળના પિતાના નામે ત્રિભુવન પ્રસાદ નામે મંદિર બંધાવેલ. આ વાત જ્યારે કુમાર પાળે જાણી, તે વખતે હેમચંદ્રાચાર્ય ની વાંચનામાં શત્રુંજય મહાત્મય ચાલતું તેથી કુમાર કાળ સંઘ લઈ જવાની ભાવના કરી ઘણો મોટો સંઘ લઈ આવ્યા, હેમચંદ્રાચાર્ય, બીજા 72 સામંત રાજાઓ 24 મંત્રીઓ અને વિશાળ સાધુ સાધ્વી ગણ સાથે પધાર્યા હતા. ત્યાં તેમણે કુમાર કુંડ અને કુમારપાળવિહાર નામની ટૂંક પણ બનાવી છે. લાખો સોના મહોરોનો ત્યાં સદવ્યય કર્યો. તીર્થ માળ પહેરવાનો લાભ સવા કરોડની ઉછામણીની બોલી બોલીને મહુવાના જગડુશાએ આપ્યો હતો. તેમને તેમની માતાએ માળ પહેરાવી અને બોલી પેટે પાંચ રત્ન સંઘને સુપ્રત કર્યા હતા. આવા અનેક સંસ્મરણો આ કુમારકુંડ નિહાળતા નજરે પડે છે. બીજો દાખલો - એકવાર સશસ્ત્ર સંઘની સાથે યાત્રા કરીને વસ્તુપાળ નીચે ઉતરતા આ કુમાર કુંડ પાસે આવ્યા. સંઘ આવ્યો છે જાણીને ખૂબ કમાણી થશે એ આશાએ ઉપર ચડતો માળી સંઘને પાછા ફરતા જોઈ નિરાશ થાય છે. વસ્તુપાળે તે બધા ફૂલ લઈ આ કુમાર કુંડ પાસે ફુલડાથી ગીરીરાજને વધાવ્યો અને માળીને રાજી કર્યો. કુમાર કુંડ પાસે બનેલા પ્રસંગો આવા ઉદાર બનવાનો સંદેશ પ્રસારિત કરે છે.

ત્યાર પછી હિંગલાજ ના હાડાની શરૂઆત થાય છે. તેનો ચઢાવ અઘરો અને કઠિન છે. કહેવાય છે કે "આવ્યો હિંગલાજ હાડો કેડે હાથ દઈ ચડો. તૂટ્યો પાપનો ઘડો , બાંધ્યો પુણ્યનો પડો." હિંગલાજ નો હાડો ચડતા હિંગળાજ માતાની દેરી આવે છે. આ હિંગળાજ માતા એટલે આખા સૌરાષ્ટ્રની રખેવાળ ગણાતી ભગવાન નેમિનાથની અધિષ્ઠાત્રી અંબિકાદેવી. એકવાર હિંગુલ નામનો રાક્ષસ યાત્રિકોને ખૂબ પરેશાન કરતો હતો. માં અંબિકાએ તેનો પરાભવ કર્યો અને યાત્રિકોનો માર્ગ મોકળો કરી આપ્યો તેથી રાક્ષસે અંબિકાદેવીને પગે પડી વિનંતી કરી હવે હું કોઈને પીડા નહીં કરું અને તીર્થ ક્ષેત્રમાં મારા નામની સ્થાપના થાય એવું કરો. અને હાડો ચડીએ એટલે સુંદર વિસામો આવે છે ત્યાં પાણીની પરબ છે. વચમાં દેરી છે. અહીંથી જૂનો ને નવો રસ્તો જુદા પડે છે. આગળ ચાલતા બંને રસ્તા ભેગા થાય છે ત્યાં ચોકની વચ્ચે શ્રી ઋષભ, ચંદ્રાનંદ, વારિર્ષણ અને વર્ધમાન સ્વામીના પગલાં કમળના આકારે છે. ત્યાંથી ચોથો વિસામો આવે છે.

Chala Stepped Pond (Kumbh)છાલા કુંડ

Chala stepped pond was built in the year 1870. Here they have the charitable water house in name of Amarchand Motichand. On travelling further, you have the Shri Poonj Deri. It was built by Shri Devendrasuri from the Tapagcha Sector.

His footprints are there in the 14 deris (small temples). In the centre deri, the idol of Padmavati Devi is being worshipped which is Sapta Fanna (has seven serpents hood) and is 17 inches in height. On the top of the head you have the idol of Shri Parshwanath Bhagwan having five serpents hood. Here you have the idols of Shri Hanumanji & Shri Manibhadra. It is here that Pujya Shri Acharya Dev Rajyasuri maharaj sahib had created twenty four dev kulibas wherein you will find the idols of the twenty four Tirthankars in the same physiognomy as they were at the time of their Nirvana & with even the replicas of the tree under which they performed their Kausauga (meditation). It is of course a very splendorous creation.

The idols of Dravid, Varikhil, Atimukt muni and Nardji, facing this old route, are being worshipped.

Going further towards the bottom, you would come across the resting place built by Seth Hathasingh Keserisingh. Moving further, you would come across the deri of Jethashah. A long time back, all the pilgrims were provided snacks & milk by Jethashah. Now let's know more about the 4 grey idols that you would find on the front platform. Dravid & Varikhil were the grandsons of Shri Rushabhdev. They, along with ten crore munies, had penanced severely and on the Kartak Sud Poonam, they attained the absolute knowledge "Kevalgyaan & the ultimate Moksha. And it is for this reason that on the Kartaki Poonam they beat the drums along with the shernayis making the atmosphere all the more pious & pure.

Atimukt muni was a person who persuaded the path of diksha at a very tender age of six with Bhagwan Mahavir as the Guru. Once during the morning chores he came across some children who were playfully making boats of paper & floating them in the water. Seeing this playful act, Atimukt, being a child, also developed the desire to do so & he eventually did it. But he did so with his patraas is his diksha bowl. On seeing his playful action the other munis rebuked him saying that he was causing harm to the living beings in the water & thus causing a very sinful act.

Upon asking for repentance, he was reciting the Iryavahiya Sutra; and in doing so with real faith & sentiments he attained Moksha on this Giriraj.

Naradmuni: Though being a little hot tempered, he was on absolute follower of celibacy. His heart was moved on hearing that Krishna's Dwarka was burnt and along with it the Yadavs were also burnt to ashes. He was so hurt that it awakened his soul and he pursued severe penance on Shetrunjaya along with ninety one lakh munis and ultimately attained the siddha state.

Then comes the 'Hirabai's Kund'. After that comes the Bhukhandas Kund. Further along, there are three topped temples of Ram, Bharat, Thavacchaaputra, Shubra Parivarjak and ShailkAcharya.

Ram & Bharat: The sons of Dasharath Raja; on hearing about their previous births from Guru Maharaj, they attained renunciation & along with three crores munis attained Moksha on this Giriraj.

Thavacchaa Putra: The son of Thavacchaa Shethani, upon hearing the sermons of Bhagwan Shri Nemnath, pursued renunciation, leaving 32 wives & a wealth worth 32 crores. He, along with one thousand others, took diksha under Shri Neminath Bhagwan. After a severe penance for a month, they attained Moksha. "Namo Siddhanam".

Shukra Parivarjak : On hearing the sermons from Thavacchaa Putra he took diksha & also gave diksha to Shaitak. He, along with 1000 munis, attained Moksha on Shetrunjay. "Namo Siddhanam".

Shailak Acharya : No sooner than he took Diksha, his body caught a disease. But it was cured with the help of his sons' remedies. But the temptation of good food served by his son compelled him to stay at his sons place for a long time.

He had a disciple named Panthak, who along with 500 others, had taken diksha under him. But his slackened & loose conduct as a Guru made all the disciples except Panthak to leave him. Once, while performing the Chaumasi Pratikaman, Panthak, in the process to paying respects to his Guru, touched his feet. But the Guru, who was in deep sleep, was instead disturbed and lost his temper towards his disciple. And yet Panthak on other hand with all humility asked for forgiveness & said that he had touched his Guru's feet for seeing forgiveness for any miss conducts done by him. On hearing such words Shailak Acharya's soul that was in deep slumber was shaken & awakened. Repenting for his poor conduct towards his charitra dharma, he made a U-turn & again began to lead his renunciation life with principles & absolute conduct thus making all his disciples return back to him.

We can achieve Moksha with all miss deeds & miss conducts, but only if our repentance is true from our heart & our self examination is an honest one & of course it is very important to confess yourself to your Guru.

Now, let us return to our route. On the left side you have a small temple of Sukoshal munis footprints. There was a king named Kirtidhar. He had renunciated & taken diksha leaving behind his wife Sahadevi & son Sukoshal. Later, while on his religious journey, he came back to his own previous kingdom. The queen, with the fear that that the son may also take diksha (upon hearing his father's sermons), pushed out all the sadhus from the kingdom.

Upon hearing this, Sukoshal, the son, approached his father, the muni, and begged for forgiveness. On hearing the muni's admonition, he took diksha at that very moment.

The father & the son, both as munies, came to the Giriraj whilst on their religious journey. The tigress who was wandering also came there. She lept with rage on Sukoshal and tried to tear apart his jaws. But on seeing a gold tooth while ripping his jaw she realized what she was doing due to the Jatismar an gnyan. She felt sorry and repented.

After two and a half days, she went to Devlok & in turn attained Moksha, just facing one birth in between. Sukoshal muni, with all the patience, perseverance and attainment of the Shukladhyaan, ultimately reached Moksha. Going further there are the footprints of Nami and Venami. To get a part in the state, Nami and Venami had tirelessly served Shri Rushabhdev Bhagwan during his arduous efforts for attainment of self-realization. When Dharendra had come to pay his reverence to them he was so awe stricken by them that he gifted them with 1600 vidyas and 110 cities that were on the Vetadhay mountain and thus making them Vidyadhars. When Bharat had decided to win over the six continentals, he had to fight against Nami & Venami. Of course they lost the battle against Bharat. And upon Bharat Maharaja's sermons, both of them gave up their kingdoms. to their sons and turned towards renunciation & penance. They attained moksha on the Giriraj along with 2 crore munis on the day of Fugan Sud Dasham.

Hanuman Dhara: There are two routes from Hanuman Dhara. The route on right side goes towards Dada's tunk. On left side of Hanuman Dhara, on a raised platform, there are footprints of Shri Rushabh Dev Bhagwan and even a water body for drinking water. On the left side in the temple there is a standing idol of Hanumanji.

Further in a precipice, there are carved footprints. There are idols of Mayali, Jali, Upmayali. They had, under the sermons of Bhagwan Nemnath, renunciated the worldy life and had attained Moksha on the Giriraj. "Namo Sidhanam".

Now going further we reach the peak. There you have, on one side, the drinking water tank known as the "Jivan Mani" & facing that you have the vendors selling fresh curd.

As you enter the Rampol, the first deras ar that you come across is the "Panchshikhar", having five pinnacles, which was built by Seth Mohanlal Vallabhdas from Aurangabad. The principal idol is of Shri Vimalnath Bhagwan. Next appears the three derasar with three peaks built by Devchand Kalyanchand. Here we have Shri Sumatinath Bhagwan as the principal idol.

छाला बावड़ी का निर्माण सन् 1870 में हुआ था। यहाँ अमरचंद मोतीचंद के नाम पर धर्मशाला (परेब) बनाई गई। आगे बढ़ने पर श्री पूंज डेरी आती है, जिसे तपागच्छ पंथ के श्री देवेंद्रसूरी ने बनवाया था।

यहाँ उनकी चरणपादुकाएँ 14 डेरियों (छोटे मंदिरों) में विराजमान हैं। बीच की डेरी में पद्मावती देवी की प्रतिमा विराजमान है, जो सप्त फणा (सात फणों वाली) नागशिरोभूषिता है और 17 इंच ऊँची है। इनके सिर पर पाँच फणों वाली भगवान श्री पार्श्वनाथ की प्रतिमा है। यहाँ हनुमानजी और मणिभद्र की प्रतिमाएँ भी स्थापित हैं। यहीं पर पूज्य आचार्य देव राजयसूरी महाराज साहेब ने 24 देवकुलिका का निर्माण कराया, जिनमें 24 तीर्थंकरों की प्रतिमाएँ वैसी ही आकृति में विराजमान हैं जैसी वे निर्वाण के समय थीं, साथ ही वे वृक्ष भी प्रतिकृत किए गए हैं जिनके नीचे उन्होंने कायोत्सर्ग (ध्यान) किया था। यह एक अत्यंत भव्य रचना है।

इस प्राचीन मार्ग की ओर मुँह किए हुए द्रविड़, वारिखिल, अतिमुक्त मुनि और नारदजी की प्रतिमाएँ भी प्रतिष्ठित हैं। अब जानते हैं सामने मंच पर स्थापित चार श्यामवर्ण प्रतिमाओं के बारे में।

आगे बढ़ने पर सेठ हाथीसिंह केसरीसिंह द्वारा बनवाया गया विश्राम स्थल आता है। फिर जेठाशाह की डेरी आती है। पुराने समय में जेठाशाह सभी यात्रियों को नाश्ता और दूध वितरित करते थे।

द्रविड़ और वारिखिल : ये भगवान ऋषभदेव के पौत्र थे। इन्होंने दस करोड़ मुनियों के साथ कठोर तपस्या की और कार्तिक सुद पूर्णिमा के दिन केवलज्ञान और मोक्ष प्राप्त किया। इसी कारण कार्तिक पूर्णिमा पर शहनाई और नगाड़े बजाए जाते हैं और वातावरण पावन हो उठता है।

अतिमुक्त मुनि : इन्होंने मात्र छह वर्ष की अवस्था में भगवान महावीर से दीक्षा ली। एक दिन बच्चों को कागज़ की नाव बनाकर पानी में तैराते देख, उन्होंने भी अपने दीक्षा-पात्र (भिक्षापात्र) से नाव खेली। मुनियों ने उन्हें जीव हिंसा का दोषी कहा। उन्होंने पश्चात्ताप में ईर्यावहिय सूत्र का भावपूर्वक पाठ किया और उसी समय मोक्ष प्राप्त किया।

नारद मुनि : यद्यपि वे कुछ क्रोधी स्वभाव के थे, पर ब्रह्मचर्य के कट्टर अनुयायी थे। जब उन्हें द्वारका नगर के जलने और यादवों के भस्म होने का समाचार मिला तो उनके हृदय में वैराग्य उत्पन्न हुआ। उन्होंने 91 लाख मुनियों के साथ शत्रुंजय पर तपस्या की और सिद्ध पद को प्राप्त किया।

इसके बाद ‘हिराबाई का कुंड’ और फिर ‘भुखंदास कुंड’ आता है। आगे राम, भरत, थवच्छापुत्र, शुक्र परिव्राजक और शैलक आचार्य के तीन शिखरों वाले मंदिर हैं।

राम और भरत : दशरथ राजा के पुत्र; पूर्व जन्मों की कथा सुनकर इन्होंने वैराग्य लिया और तीन करोड़ मुनियों के साथ मोक्ष प्राप्त किया।

थवच्छापुत्र : थवच्छा सेठानी का पुत्र; भगवान नेमिनाथ के उपदेश से वैराग्य लेकर 32 पत्नियाँ और 32 करोड़ धन त्यागकर सहस्त्र मुनियों के साथ दीक्षा लेकर एक महीने की तपस्या के बाद मोक्ष प्राप्त किया।

शुक्र परिव्राजक : थवच्छापुत्र के उपदेश से दीक्षित होकर 1000 मुनियों के साथ मोक्ष को प्राप्त हुए।

शैलक आचार्य : दीक्षा लेते ही शरीर में रोग हुआ, पर पुत्र की औषधियों से ठीक हुए। पुत्र के स्वादिष्ट भोजन के लोभ में कुछ समय गृहस्थ जीवन में रहे। उनके शिष्य पंथक और अन्य 500 मुनि थे। ढीले आचार के कारण सबने उन्हें त्याग दिया। एक बार पंथक ने गुरु के चरण स्पर्श कर क्षमा माँगी। उनकी विनम्रता से आचार्य की अंतरात्मा जाग्रत हुई, उन्होंने पश्चाताप किया और पुनः शुद्ध आचार अपनाया। परिणामतः सभी शिष्य लौट आए।

संदेश : सच्चे हृदय से किया गया पश्चात्ताप और आत्मपरीक्षण ही मोक्ष का मार्ग है।

अब बाईं ओर सुकोशल मुनि के पदचिह्नों वाली एक छोटी देरी आती है। एक राजा था, कीर्तिदान, जिसने अपनी पत्नी सहदेवी और पुत्र सुकोशल को राज्य में छोड़कर दीक्षा ली। भ्रमण करते हुए वह राजा अपनी नगरी में लौट आया। रानी को डर था कि पुत्र अपने पिता के उपदेश सुनकर दीक्षा ले लेगा, इसलिए उसने पति मुनि और सभी साधु-सन्यासियों को नगर के बाहर निकाल दिया।

सुकोशल को यह बात पता चली, तो वह अपने पितामुनी के पास क्षमा मांगने गया। वहीं उपदेश सुनकर उसने भी तत्काल दीक्षा ली। पुत्र के विरह से सहदेवी अंतर्ध्यान हो गईं और मृत्यु के बाद जंगल में एक बाघिण बन गईं।

सुकोशल और पितामुनी भ्रमण करते हुए गिरिराज पहुँचे। वहाँ वही बाघिण भी आई। उसने क्रोध में सुकोशल पर हमला किया और पंजों से जबड़ा फाड़ने लगी। लेकिन जब उसने जबड़े में एक सोने का दांत देखा, तो उसे अपनी गलती का एहसास हुआ। जाति-स्मरण ज्ञान प्राप्त हुआ। उसने सोचा, "अरे मैंने क्या किया?"। इसके बाद वह मृत्यु को प्राप्त होकर देवलोक में चली गई और वहाँ से भव्य रूप से मोक्ष प्राप्त किया। सुकोशल मुनि समभाव में लीन होकर, शुद्ध ध्यान में लगा और केवलज्ञान प्राप्त कर मोक्ष को प्राप्त हुए। नमो सिद्धाणं।

आगे नामी और विनामी के चरणचिह्न हैं। दोनों ने ऋषभदेव भगवान की सेवा की थी। बाद में धरणेन्द्र ने उन्हें विद्या और नगर दिए। भरत चक्रवर्ती से युद्ध में हारने के बाद उन्होंने राज्य त्याग दिया और दो करोड़ मुनियों के साथ मोक्ष प्राप्त किया।

>strong>हनुमान धारा : यहाँ से दो मार्ग जाते हैं। दाहिना मार्ग दादा के टुक की ओर जाता है। बाईं ओर भगवान ऋषभदेव के चरणचिह्न और हनुमानजी की खड़ी प्रतिमा है।

आगे एक खड़ी चट्टान पर मायाली, जाली और उपमायाली की प्रतिमाएँ हैं। भगवान नेमिनाथ के उपदेश से वे दीक्षित हुए और मोक्ष प्राप्त किया।

इसके बाद शिखर आता है। एक ओर जीवनमणि नामक जलकुंड है और सामने दही बेचने वाले।

रामपोल से प्रवेश करने पर सबसे पहला ‘पंचशिखर’ मंदिर है, जिसे औरंगाबाद के सेठ मोहनलाल वल्लभदास ने बनवाया। यहाँ भगवान श्री विमलनाथ की प्रतिमा है। आगे तीन शिखरों वाला मंदिर है, जिसे देवचंद कल्याणचंद ने बनवाया। इसमें भगवान श्री सुमतिनाथ की प्रतिमा है।

અહીં વિસામો છે. છાલા કુંડ ૧૮૭૦ માં બંધાયો છે. ત્યાં અમરચંદ મોતીચંદની પાણીની પરબ છે. નવા રસ્તે થોડુંક આગળ ચાલતા શ્રી પૂજની દેરી આવે છે. તપાગચ્છમાં શ્રીદેવેન્દ્ર સુરી નામના શ્રી પૂજે આ દેરી બંધાવી છે તેમાં ૧૪ દેરીઓમાં શ્રી પૂજના પગલાં છે. વચ્ચે એક મોટી દેરીમાં પદ્માવતી માતાની સપ્તફણા યુક્ત 17 ઇંચ ની પ્રતિમા પૂજાય છે. મસ્તકથી ઉપરના ભાગમાં પાંચ ફણાવાળા પાર્શ્વનાથ પ્રભુની પ્રતિમા પૂજાય છે. સાથે હનુમાન અને મણીભદ્રની મૂર્તિઓ પણ છે. ત્યાં હવે તો પૂજ્ય શ્રી રાજયસ સુરી મહારાજે બહુ સુંદર 24 દેવકુલિકાઓ કરી છે જેમાં દરેક ભગવાન કઈ મુદ્રામાં નિર્વાણ પામ્યા, તે મુદ્રા અને કયા વૃક્ષ નીચે કૌશાગ્ર ધ્યાને થયા હતા તે બધી સુંદર રચના કરી છે.

આ પૂજની ટૂંકની સામે જૂના રસ્તા ઉપર દ્રાવિડ, વારિખિલ્લ, અતિમુક્ત મુનિ અને નારદજીની મૂર્તિ પૂજાય છે. આગળ જતા વચમાં શેઠ હઠીસિંહ કેસરીસિંહે બંધાવેલ વિસામો આવે છે. ત્યાંથી આગળ ચાલતા જેઠાસાની દેરી આવે છે. ભાતુ શરૂ થયા પહેલા યાત્રા કરીને આવનારને નાસ્તો તથા બાળકોને દૂધ જેઠાશા તરફથી આપવામાં આવતું હતું. હવે જે ઓટલા ઉપર શ્યામ રંગની ચાર મૂર્તિઓ છે તેના વિશે જાણીએ. દ્રાવિડ અને વારિખિલ્લ, શ્રી ઋષભદેવ ભગવાનના પૌત્ર હતા. તેમણે 10 કરોડ મુનિવરો સાથે અનશન કર્યું હતું અને કારતક સુદ પૂનમના દિવસે તેઓ કેવળ જ્ઞાન પામી મોક્ષે પધાર્યા હતા. તેથી કારતક સુદ પૂનમે આ દેરી પાસે નોબતખાનું બેસે છે અને શરણાઈ અને ત્રાસાથી વાતાવરણને પવિત્ર બનાવે છે. અતિમુક્ત મુની જેમણે માત્ર છ વર્ષની ઉંમરે વીર પ્રભુની પાસે દીક્ષા લીધી હતી. એકવાર ગામ બહાર સ્થડિલ જતા હતા, રસ્તામાં નાના બાળકો કાગળની હોળી પાણીમાં તરાવતા હતા. આ મુનીને પણ મન થઈ ગયું અને પોતાના હાથમાંની કાચલીને તરાવવા લાગ્યા. સાથે રહેલા મુનિઓ કહે કે આ તો તે અપકાયની વીરાધના કરી, બહુ પાપ લાગ્યું. આલોચના કરતા પ્રભુ પાસે ઈર્યાવહી કરતા કરતા 'પણંગ દગ' પદના ધ્યાનમાં ક્ષપક્ષશ્રેણીએ ચડી, કેવળ જ્ઞાન પામી આ ગીરી ઉપરથી મોક્ષે ગયા.

નારદ મુનિ: સ્વભાવ થોડો ટીકડી પણ તેઓ બ્રહ્મચર્યના અખંડ પાલક હતા. શ્રીકૃષ્ણજીની દ્વારકાનો જ્યારે દાહ થયો અને યાદવો બળીને ભસ્મિભૂત થયા ના સમાચાર સાંભળી તેમનો આત્મા દ્રવિત થયો અને તેમણે શત્રુંજય ઉપર આવી અનસન કર્યું. કાર્તિક પૂર્ણિમાએ કુલ ૯૧ લાખ મુનીવરો સાથે સિદ્ધિને વર્યા.

ત્યાર પછી તો હીરાભાઈ નો કુંડ આવે છે, પછી ભૂખણદાસનો કુંડ આવે છે. આગળ જતાં ઓટલા ઉપર એક ત્રણ દેરી શિખર છે તેમાં રામ, ભરત, થાવચ્ચાપુત્ર ની મૂર્તિઓ છે.

રામ અને ભરત: દશરથ રાજાના પુત્ર ગુરુ મહ પાસે પોતાનો પૂર્વ ભાવ જાણી વૈરાગ્ય પામ્યા અને શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર અનસન કરી ત્રણ કરોડ મુનિ સાથે મોક્ષે ગયા. તેમણે ગિરિરાજનો ૧૧મો ઉદ્ધાર કરાવ્યો હતો. નમો સિદઘાણં.

થાવચ્ચાપુત્ર: થાવચ્ચા શેઠાણી ના પુત્રે નેમિનાથ ભગવાનની દેશના સાંભળીને વૈરાગ્ય પામી ૩૨ પત્નીઓ અને ૩૨ કરોડ સોના મહોરની સંપત્તિ છોડી બીજા ૧૦૦૦ પુરુષો સાથે પરમાત્મા પાસે દીક્ષા લીધી તેઓ બધા એક મહિનાનું અનસન કરી મોક્ષે ગયા. નમો સિદઘાણં.

સુખપરિવ્રાજક: થાવચ્ચાપુત્ર ઉપદેશ સાંભળી દીક્ષા લીધી અને શૈલકને દીક્ષા આપી ૧૦૦૦ મુની સાથે શત્રુંજય ઉપર મોક્ષે ગયા. નમો સિદઘાણં.

શૈતાકાચાર્ય: દીક્ષા લીધા પછી શરીરમાં રોગ થયો. પોતાના પુત્રને ઉપચાર કરવા કહ્યું અને મુનિ નિરોગી થયા પણ ખાવા પીવાની મજાથી પુત્રને ત્યાં જ રોકાઈ ગયા . તેમના શિષ્ય પંથકજી વિગેરે ૫૦૦ મંત્રીઓ એ તેમની સાથે દીક્ષા લીધી હતી. શિથિલ આચારથી પંથક સિવાયના બીજા શિષ્યો તેમને છોડીને ચાલી ગયા. એકવાર ચોમાસી પ્રતિનમન કરતા ખામણા ખામવા માટે નિંદ્રામાં પડેલા ગુરુના પગને સ્પર્શ કર્યો. નિંદ્રામાં ખલેલ પડતા ગુરુ ગુસ્સે થયા પણ પંથકે વિનય પૂર્વક ક્ષમા માગી કહ્યું કે ચાર મહિનામાં આપના સંબંધમાં થઈ ગયેલા અપરાધની ક્ષમા માગવા મેં આપના ચરણનો સ્પર્શ કર્યો હતો. આ સાંભળતા જ અંતરઆત્મા જાગ્રત થયો. પ્રાયશ્ચિત કરી સંયમ જીવનને વ્યવસ્થિત કર્યું. શિષ્ય પણ પાછા આવી ગયા અને શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર અનસન કરીને તેઓ ૫૦૦ શિષ્યોની સાથે મોક્ષે ગયા. નમો સિદઘાણં.

આપણાથી ગમે તેવા પાપો થયા હોય પણ પશ્ચાતાપ કરીને ગુરુ ભગવાન પાસે આલોચના લઈ મોક્ષે જવાય છે

હવે ડાબી બાજુએ સુકોશલ મુનિના પગલાની નાની દેરી આવે છે એક રાજા હતો કીર્તીદાન, તે તેની પત્ની સહદેવી અને પુત્ર સુકોશલ ને રાજ્યમાં મૂકીને દીક્ષા લે છે. વિહાર કરતાં તે રાજા પોતાની નગરીમાં આવે છે. રાણીને ભય લાગ્યો કે દીકરો તેના પિતાનો ઉપદેશ સાંભળી લીધા પછી દીક્ષા લઈ લેશે માટે તેણે પતિ મુનિ તેમજ દરેક સાધુ સંન્યાસીને નગરની બહાર કઢાવ્યા. સુકોશલ ને આ વાતની ખબર પડી એટલે તે પિતામુનિની ક્ષમા માગવા ગયો પણ ત્યાં જ ઉપદેશ સાંભળીને દીક્ષા લીધી. પુત્રના વિરહથી તે સહદેવી અંર્તધ્યાન કરતી મૃત્યુ પામી જંગલમાં વાઘણ બની. સુકોશલ અને પિતામૂની વિહાર કરતાં કરતાં ગિરિરાજ ઉપર આવ્યા. આ વાઘણ પણ ત્યાં આવી. સુકોશલ મુનિ ને પાડીને બે પંજાથી જડબું ચીરવા લાગી. જડબું ફાડી અંદર સોનાના દાંત જોતા જ તે વાઘણ વિચારમાં પડી. જાત સ્મરણ જ્ઞાન થયું. અરે મેં આ શું કર્યું? આ દિવસ પછી મરીને દેવલોકમાં ગઈ, ત્યાંથી એક ભવ કરી મોક્ષે જશે. સુકોશલ મુનિ તો સમતાભાવમાં લીન બની શુક્લધ્યાન લગાવી, કેવળ જ્ઞાન પામી, મોક્ષે ગયા. નમો સિદઘાણં.

આગળ ચાલતા નમી અને વિનમિ ના પગલાં આવે છે. ઋષભદેવ ભગવાને દીક્ષા લીધા પછી સાધના કરતા હતા ત્યારે રાજ્યનો ભાગ મેળવવા નમી અને વિનમિ એ પ્રભુની બહુ સેવા કરી હતી. જેનાથી પ્રભાવિત થઈ વંદન કરવા આવેલ આવેલા ધરણીન્દ્રએ તેમને ૧૬૦૦ વિદ્યાઓ અને વૈતાધ્ય પર્વત ઉપરના ૧૧0 નગરોનું રાજ્ય આપીને વિદ્યાધર બનાવેલા. ભરત છ ખંડ જીતવા ગયા ત્યારે નમી અને વિનમિ સાથે યુદ્ધ થયું. અંતે નમી વિનમિ પરાજય પામ્યા. ભરત મહારાજા ની આજ્ઞા સ્વીકારી, વૈરાગ્યથી પોતાના પુત્રોને રાજ્ય આપી, સંયમ સ્વીકારી, અનસન કરી ગીરીરાજ ઉપર ફાગણ સુદ દશમના દિવસે બે કરોડ મુનિ સાથે મોક્ષે ગયા.

હનુમાન ધારા: હનુમાનધારાથી બે રસ્તા પડે છે. જમણા હાથનો રસ્તો નવ ટૂંક તરફ જાય છે જ્યારે ડાબા હાથનો રસ્તો દાદાની ટૂંક તરફ જાય છે. હનુમાનધારાની ડાબે હાથે ચોતરા ઉપર ઋષભદેવના પગલાં છે. પાણીની પરબ છે, જમણી બાજુએ દેરીમાં હનુમાનજીની ઊભી મૂર્તિ છે.

આગળ ભેખડમાં કોતરેલા પગથિયાં છે ત્યાં જાલી, મયાલી ને ઉપમયાલી ની મૂર્તિઓ કોતરેલી છે. તેઓ નેમિનાથ ભગવાનના ઉપદેશથી સંયમ લઈ ગીરીરાજ ઉપર આવી મોક્ષે ગયા હતા. નમો સિદઘાણં.

ત્યાંથી આગળ ચાલતા છેક ઉપર પહોંચીએ ત્યાં એક બાજુ જીવન-મણી પાણીની પરબ છે તથા સામે દહીવાળા બેસે છે.

રામપોળમાં પેસતા પ્રથમ પાંચ શિખરી દેરાસર આવે છે જે ઔરંગાબાદ વાળા શેઠ મોહનલાલ વલ્લભદાસે બંધાવેલ છે. મૂળનાયક વિમલનાથ ભગવાન છે. ત્યાર પછી ત્રણ શિખરી દેરાસર આવે છે જે દેવચંદ કલ્યાણચંદે બંધાવેલું છે તેના મૂળ નાયક શ્રી સુમતિનાથ ભગવાન છે.

Motisa Sheth ni Tunkમોતીસા શેઠની ટૂંક (મોતી વસહી)मोतीसा सेठ की टुक

Between Motishah's Toonk (formerly known as Dadani Toonk) and the Chau Mukhji ni Toonk there was a rift named the "Kutasar". Motishah Seth, who was residing at Mumbai, wanted to build a derasar on the Giriraj. So, he came to Giriraj and searched for a good location but in vain as there was no vacant place. At that time, he called upon Ramjibhai, who was an engineer, and seeked his advice for filling up the rift in order to build a derasar. He bought the place at a very price & filled the rift with sugar. And in the year 1983 he built a Magnanimous Derasar which resembled the mythological aircraft "Nalini Glum". The principal idol was of Shri Rushabhdev Bhagwan. It even has a derasar of Pundrikswami. On this hill top there are 16 big derasars, 181 small temples, 3011 idols of God, 145 Panchdhatu idols, 1457 total footprints which includes footprints of "Gandharvas" & the "Rayan Pagla".

The Ram pole is named after Ramjibhai for he was the person who gave the magnificent idea for this magnanimous Derasar. Previously, to reach dadani toonk you had to go to through the Nav Toonk, but now it's much easier through the Motishah Seth Toonk. And even there is enough space for the palanquin bearers to take rest.

Moving forward after climbing steps there are ladies who help you for carry bags & babies & it is here that people remove their footwear. The place is known as the "Sagad Pole". Here you have the "Navdhan Kund" & the drum centre.

Facing the entrance you have the door of the "Keshavji Nayak Toonk". There is another door that leads to the "Vaghan Pole"& on reaching the "Vaghan Pole' you will see the statue of a Vaghan (Tigress). Besides it, there is the statue of Bhairav. On one side of the door there is a statue of a gaurd.

In the village of Palitana there lived a gentleman named Vikramshi. One afternoon, after returning home from work, he asked his brother's wife to serve him lunch. But as she had been busy washing the clothes, the food was not ready. On hearing this, Vikramshi lost him temper. So the brother's wife taunted him & told him to not show off his strength in front of her, but instead he should go & show his strength in front of the tigress that now resided on the Giriraj and didn't allow any pilgrims to climb it. Because of her words Vikramshi got instigated and he told his friends that he shall go & attack the tigress. If he conquered over the tigress, he shall ring the bell & asked his friend to come up upon hearing the bell. He actually does go & defeat the tigress & even rings the bell but dies soon after ringing the bell. Because of this whole incident the place was named (& is still known as) Vaghan Pol & a memorial rock has been erected as a tribute to Vikramshi near Kumar Pol's derasar under a tree as Vikramshi had crawled till there to ring the bell after which he succumbed.

On the wall of the door of Vaghanpole we find the inscription "Vastupal & Tejpal 1288 AD". The inscription was found while digging the land. The writing says that it is easy to count the total stars in the sky and yet they regret the fact that even though they got the Jain religion they could not do justice to it.

On left side of the Vaghan pol there is a derasar of Shri Shantinath Bhagwan. After performing the first Chaityawandan at the foot hills, the second Chaityawandan is performed here. This toonk is known as the Vimal Vasani Toonk. The derasar of Shri Shantinath Bhagwan was established in the year 1860 on the day of Vaishakh Sud Pancham by Seth Hirachand Raibaran from Daman. Prior to this derasar, there was the derasar of Shri "Stambhan Parswanath" Bhagwan built by Vastupal Tejpal.

On entering this derasar and on seeing the Idol of Shri Shantinath you feel exalted and even blessed. As the idol is very ancient, no ornaments are allowed on the idol, yet you feel that the idol has just been carved yesterday. As you enter the derasar you will see a photograph of Shri Shantinath Bhagwan & on the left side you will see a statue of a lion bowing down in reverence.

The story of this photograph goes like this; long back there was one Brahman & he had no fence or gate to his house. One day, a muni trespassed on the land which the Brahmin thought belonged to him. This made him really agitated. He thought that these bald headed people were making his place unholy & impure. So ran to beat the muni & while doing so he banged himself into something & as was destined, he lost his life. Now as he lost his life in a foul & angered state, he was reborn as a lion. Subsequently, this lion was wandering on the Giriraj, where Shri Shantinath Bhagwan was spending his Chaumasu (monsoon). And on seeing the sadhu, his previous birth anger erupted again and he leapt towards the sadhu. Bhagwan, with the help of Avadhigyan, understood the whole situation and the link with the previous birth. He elucidated the lion of everything. The lion got enlightened with the Lord's explanation & the Jatismaran gyan. Upon hearing Bhagwan's sermons the lion reached the devlok. It is said that the original derasar of Shri Shantinath Bhagwan was built by the all the Devs but subsequently it was renovated. It is for this reason that you still have the photo of Shri Shantinath Bhagwan & the Lion. This is where you perform the second Chaityawandan.

On one side of the Shri Shantinath Bhagwan's derasar there are stairs that descend towards the dignified & glorious idols of Chakesari Devi and Vageshwari Devi. They were built by Karmashah in the year Vikram Samvat 1587. These Devis are the chief devis of the Shetrunjay Tirth & the family devi of Karmashah. During the ceremonial installation of the principal idol of the Gods, these devis were very helpful & supportive. In the nearby temple there is an idol of Vagheshwari Devi and there are two idols of Padmavati Devi facing each other.

All these devis are known to be the guardian devis of our jain shashan. Being the guardian devi, their idols are at a lower level in comparison to the principal idols of the Gods. On the left side after the Chakeshwari Mata comes the square structured artistic temple of Shri Nemnath Bhagwan. It was built by the minister Vimal Shah. The carving of this temple very much resembles to the one you see in temples of Abu. Inside it there are 3 main temples & surrounding them are 72 smaller temples. The principal idol is of Shri Parshwanath Bhagwan. Complementing the establishment of the main entrance, the square structure, the artistic pillars, the grand halls, the carving, the smaller temple of Shri Parshwanath Bhagwan, Shri Neminath Bhagwan and the idols of 170 Jin Bhagwan on one single block of stone, there are carving which even shows the five Kalyanaks of Bhagwan, Bhagwans biography and the Samvosaran of Bhagwan Nemnath. There are carvings which depict the life story of Shri Nemnath Bhagwan & his marriage procession which had returned back because of intense pain of the animals. And as the marriage did not materialize the marriage platform's carving is also incomplete. This whole temple was consecrated in the year Samvat 1430, Maha Sud Poonam. It is also known as the "Bhulamani Temple" which translates as the temple where you may get beguted & astrayed.

Further down the line you have the Punya Paap window. There is a folk tale behind this window. There was one Seth in Patan named Pratapdas. He had deep faith on the Giriraj. Every year he use to observe fast for the three days of Kartak Sud 13, 14, 15. He used to perform the Chauvihar fast (i.e without food & water) & on the 14 ie chaudas. After performing the pratikraman, he, along with a shepherd, used to climb the Giriraj by sitting on the back of a bull. But once it so happened that due to lack of rain, the heat became unbearable & the climb made all the three of them breathless & unfortunately they all lost their lives. While dying, they had the Giriraj in their head & heart so they all reached the devlok. The people present there, attributed their death as an auspicious one & so in their memory created a sculpture.

It resembles a person sitting on a bull with a garland in his hand who is going to the Parmatma to pay his respects. The window of Punya & Paap is a big attraction for the children. Even today you will also find a picture depicting the Shepard & the Seth sitting on the bull in the ghar dehrasar of the Seth in Patan. Next to this Punya Paap window there is a small dehrasar of Shri Adeshwar Bhagwan. The idol here was formerly located in Pakistan. From there it came to Patan, where people consecrated the idol. The idol has a smiling expression on its face.

Going further in the same track there are temples of Shri Vimalnath Bhagwan and Shri Ajinath Bhagwan. They were built in the year 1688. On the back side there is the derasar of Shri Sahastrafana Parshwanath Bhagwan built by Kuwarji Ladhaji of Bhavnagar in the year 1815. Next to it you have the temple built by the Masaalya family of Radhanpur. There is a temple built by Pannalal Katawala of Patan which is completely made of Marble. It was founded by Aagam Udharak Shri Anand Sagar Suriji. There is a Dehrasar of Shri Dharamnath Bhagwan built by Shri Jagat Seth in the 14th century. Further there is a temple of Shri Chandraprabha Swami Bhagwan. It has beautiful carved arches hanging from the ceiling. Even further down there is a temple built in the year 1903 by Panachand Uttamchand of Kota.

After that you have the dehrasar of Shri Sumatinath Bhagwan built by Jagat seth, a very renowned person from Murshidabad. He had not only administered & governed crores of Rupees but had also generously donated the same to the government. And it was due to all these factors the he had gained the reputation of Jagat Seth. In the rear part of the temple you have the dehrasar of Shri Shantinath Bhagwan built in the year 1678 & another of Shri Sahastrafana Parshwanath Bhagwan. They were built by Vardhman Shah & Padamshi Shah. They were the Oswal brothers from Jamnagar.

Then you have the Kumarpal temple wherein, on the dome you have the picture depicting the life of Kumarpal. The balconies & the beautiful carvings make these temples very unique. Even the summit is carved very ornamentally. The whole dehrasar has 24 smaller dehrasars in it. And on one of the walls of the "bhamti" (a circular path around the dehrasar) you have the carving that depicts the 14 dreams (Swapnas).

मोतीशाह की टूंक (जिसे पहले ददानी टूंक कहा जाता था) और चौमुखजी की टूंक के बीच एक दरार थी जिसे "कुटासर" कहा जाता था। मुंबई में रहने वाले मोतीशाह सेठ ने गिरिराज पर एक जिनालय (जैन मंदिर) बनाने की इच्छा की। वे गिरिराज आए और स्थान ढूंढा लेकिन कोई खाली जगह उपलब्ध नहीं थी। तब उन्होंने इंजीनियर रामजीभाई को बुलाया और दरार भरने की सलाह ली। उन्होंने बहुत मूल्य चुकाकर वह स्थान खरीदा और उसे चीनी से भर दिया। और विक्रम संवत 1983 में उन्होंने एक भव्य जिनालय का निर्माण किया जो पौराणिक विमान "नलिनी गुल्म" जैसा दिखाई देता था। इसका प्रधान देव श्री ऋषभदेव भगवान थे। इसमें पूंडरिकस्वामी का भी एक जिनालय है। इस शिखर पर कुल 16 बड़े जिनालय, 181 छोटे मंदिर, 3011 भगवान की प्रतिमाएँ, 145 पंचधातु प्रतिमाएँ और 1457 चरणचिह्न हैं, जिनमें "गंधर्वों" और "रायन पगला" के चरणचिह्न भी शामिल हैं।

राम पोल का नाम रामजीभाई के नाम पर पड़ा क्योंकि इस भव्य जिनालय की कल्पना देने वाले वे ही थे। पहले ददानी टूंक पहुँचने के लिए नव टूंक से होकर जाना पड़ता था, पर अब मोतीशाह सेठ की टूंक से जाना आसान है और यहाँ पालकी उठाने वालों के विश्राम की भी पर्याप्त जगह है।

आगे सीढ़ियाँ चढ़ने पर कुछ महिलाएँ मिलती हैं जो यात्रियों के सामान और बच्चों को उठाने में सहायता करती हैं। यही स्थान "सगड़ पोल" कहलाता है। यहाँ "नवधान कुंड" और नगाड़ा घर है।

प्रवेश द्वार के सामने "केशवजी नायक टूंक" का दरवाज़ा है। एक अन्य द्वार "वाघन पोल" की ओर जाता है। वहाँ पहुँचने पर आप एक बाघिन (शेरनी) की मूर्ति देखेंगे। उसके पास भैरव की मूर्ति और द्वार के एक ओर प्रहरी की मूर्ति है।

पलिताना गाँव में विक्रमशी नामक एक सज्जन रहते थे। एक दिन दोपहर को काम से लौटकर उन्होंने अपने भाई की पत्नी से भोजन मांगा। परंतु वह कपड़े धोने में व्यस्त होने के कारण भोजन तैयार न था। यह सुनकर विक्रमशी क्रोधित हो गए। भाई की पत्नी ने व्यंग्य में कहा कि अपनी ताकत का प्रदर्शन मुझ पर मत करो, यदि हिम्मत है तो गिरिराज पर बैठी बाघिन पर करो जो यात्रियों को ऊपर चढ़ने नहीं देती। इन शब्दों से उत्तेजित होकर विक्रमशी ने अपने मित्रों से कहा कि वह बाघिन से युद्ध करेंगे और विजय प्राप्त कर घंटा बजाएँगे। सचमुच उन्होंने बाघिन को परास्त किया और घंटा बजाया, परंतु घंटी बजाने के कुछ समय बाद ही उनका निधन हो गया। इस कारण वह स्थान "वाघन पोल" कहलाया और आज भी जाना जाता है। कुमार पोल के जिनालय के पास एक वृक्ष के नीचे विक्रमशी की स्मृति में एक शिलालेख रखा गया है।

वाघन पोल के द्वार की दीवार पर "वस्तुपाल और तेजपाल 1288 ईस्वी" का शिलालेख मिला था। भूमि की खुदाई के समय यह शिलालेख पाया गया। इसमें लिखा है कि आकाश के तारों की गिनती करना आसान है, लेकिन यह खेद है कि जैन धर्म पाकर भी वे उसका पूर्ण न्याय न कर सके।

वाघन पोल के बाएँ ओर श्री शांतिनाथ भगवान का जिनालय है। यहाँ पहले चरणावंदन पहाड़ की तलहटी में होता है और दूसरा चरणावंदन यहाँ। इस टूंंक को "विमल वसानी टूंक" कहा जाता है। श्री शांतिनाथ भगवान का जिनालय संवत 1860, वैशाख सुद पंचमी को दमन के सेठ हिराचंद रैबरन ने स्थापित कराया। इससे पहले वस्तुपाल-तेजपाल ने यहाँ स्तंभन पार्श्वनाथ भगवान का जिनालय बनवाया था।

इस जिनालय में प्रवेश करते ही श्री शांतिनाथ भगवान की प्रतिमा देखकर मन पवित्र और आनंदित हो जाता है। प्रतिमा अत्यंत प्राचीन है, इसलिए उस पर आभूषण चढ़ाने की अनुमति नहीं है, फिर भी ऐसा प्रतीत होता है जैसे अभी-अभी तराशी गई हो। प्रवेश द्वार पर भगवान शांतिनाथ का चित्र है और बाईं ओर श्रद्धा में झुका हुआ शेर की प्रतिमा है।

इस चित्र की कथा यह है – बहुत पहले एक ब्राह्मण के घर में न तो बाड़ा था और न ही फाटक। एक दिन एक मुनि उस भूमि से गुज़रे जिसे ब्राह्मण अपना मानता था। यह देखकर ब्राह्मण क्रोधित हुआ और उसने सोचा कि ये मुंडित लोग उसके स्थान को अशुद्ध कर रहे हैं। वह मुनि को मारने दौड़ा और भागते समय किसी वस्तु से टकराकर उसी क्षण मृत्यु को प्राप्त हुआ। क्रोध में मरने से वह अगले जन्म में शेर हुआ। बाद में यही शेर गिरिराज पर श्री शांतिनाथ भगवान के चौमासे के समय भटका और मुनि को देखकर पूर्वजन्म का क्रोध जाग उठा। परंतु भगवान ने अवधिज्ञान से सारी स्थिति समझ ली और शेर को उसके पूर्वजन्म की स्मृति (जातिस्मरण ज्ञान) का बोध कराया। उपदेश सुनकर शेर का उद्धार हुआ और वह देवलोक में गया।

कहा जाता है कि श्री शांतिनाथ भगवान का मूल जिनालय देवों ने स्वयं बनाया था, जिसे बाद में पुनःस्थापित किया गया। इसी कारण आज भी यहाँ भगवान शांतिनाथ और शेर का चित्र विद्यमान है। यही स्थान दूसरा चरणावंदन करने का है। श्री शांतिनाथ भगवान के जिनालय के एक ओर सीढ़ियाँ उतरती हैं जहाँ चामुंडेश्वरी देवी और वागेश्वरी देवी की भव्य प्रतिमाएँ हैं। इन्हें कर्माशाह ने विक्रम संवत 1587 में स्थापित किया। ये देवियाँ शत्रुंजय तीर्थ की अधिष्ठात्री देवियाँ हैं और कर्माशाह की कुलदेवी भी। प्रधान देव की प्रतिष्ठा के समय इन देवियों ने अत्यंत सहयोग दिया। पास के मंदिर में वागेश्वरी देवी की प्रतिमा और आमने-सामने पद्मावती देवी की दो प्रतिमाएँ हैं।

ये सभी देवियाँ हमारे जैन शासन की रक्षक देवियाँ मानी जाती हैं। प्रधान देवताओं की तुलना में इनके मंदिर नीचे स्तर पर बनाए गए हैं। इसके बाद आता है चौकोर संरचना वाला श्री नेमिनाथ भगवान का कलात्मक मंदिर, जिसे मंत्री विमल शाह ने बनवाया था। इसकी नक्काशी माउंट आबू के मंदिरों से मिलती-जुलती है। अंदर तीन मुख्य मंदिर हैं और उनके चारों ओर 72 छोटे मंदिर। प्रधान देव श्री पार्श्वनाथ भगवान हैं। प्रवेशद्वार, चौकोर संरचना, भव्य मंडप, कलात्मक स्तंभ और 170 जिन भगवान की एक ही पत्थर पर बनी प्रतिमाएँ अत्यंत अद्भुत हैं। यहाँ पाँच कल्याणक, भगवान की जीवनी, और भगवान नेमिनाथ का समवसरण भी उकेरा गया है। मंदिर की दीवारों पर भगवान नेमिनाथ की जीवनगाथा और उनकी विवाह यात्रा की झलक मिलती है। जब पशुओं की पीड़ा के कारण विवाह यात्रा लौटा दी गई थी, तो विवाह मंडप की नक्काशी भी अधूरी रह गई। यह मंदिर संवत 1430, माहा सुद पूर्णिमा को प्रतिष्ठित हुआ। इसे "भुलमणी मंदिर" भी कहते हैं, जिसका अर्थ है ऐसा मंदिर जहाँ कोई भटक सकता है।

इसके आगे आता है पुण्य-पाप की खिड़की। इसकी कथा यह है – पाटन के सेठ प्रतापदास का गिरिराज में गहरा विश्वास था। हर साल कार्तक सुद 13, 14, 15 के तीन दिन वे उपवास करते। चौदस को चोवीहार उपवास रखते। प्रतिक्रमण के बाद एक गड़ेरिये के साथ बैल पर बैठकर गिरिराज चढ़ते। एक बार गर्मी और सूखे के कारण बैल, गड़ेरिया और सेठ – तीनों की मृत्यु हो गई। मरते समय उनके हृदय और मस्तिष्क में गिरिराज था, इसलिए वे देव लोक गए। उनकी मृत्यु को शुभ माना गया और उनकी स्मृति में मूर्ति बनाई गई।

यह मूर्ति एक व्यक्ति को बैल पर बैठा दर्शाती है जिसके हाथ में माला है और जो परमात्मा को वंदन करने जा रहा है। पुण्य-पाप की खिड़की बच्चों के लिए बड़ा आकर्षण है। आज भी पाटन के सेठ के घर मंदिर में गड़ेरिये और सेठ की तस्वीर सुरक्षित है। इसके पास श्री आदेश्वर भगवान का छोटा जिनालय है। यह प्रतिमा पहले पाकिस्तान में थी, वहाँ से पाटन लाई गई और प्रतिष्ठित हुई। प्रतिमा के चेहरे पर हल्की मुस्कान है।

इसी मार्ग पर आगे बढ़ने पर श्री विमलनाथ भगवान और श्री अजिनाथ भगवान के मंदिर मिलते हैं जो संवत 1688 में बने। पीछे श्री सहस्रफण पार्श्वनाथ भगवान का जिनालय है जिसे भावनगर के कुंवरजी लाढाजी ने 1815 में बनवाया। इसके पास राधनपुर के मसाल्या परिवार द्वारा बना मंदिर है। पाटन के पन्नालाल कटावाला ने संपूर्ण संगमरमर का मंदिर बनवाया जिसकी स्थापना श्री आनंदसागर सूरिजी ने की। श्री धर्मनाथ भगवान का जिनालय 14वीं शताब्दी में जगत सेठ ने बनवाया था। इसके बाद श्री चंद्रप्रभु स्वामी भगवान का मंदिर आता है जिसमें सुंदर नक्काशीदार मेहराब हैं। और आगे 1903 में कोटा के पनाचंद उत्तमचंद ने मंदिर बनवाया।

इसके बाद श्री सुमतिनाथ भगवान का मंदिर आता है जिसे जगत सेठ, एक प्रसिद्ध धनाढ्य व्यक्ति (मुर्शिदाबाद के) ने बनवाया। उन्होंने सरकार को करोड़ों का दान दिया और इस कारण उन्हें "जगत सेठ" की उपाधि मिली। मंदिर के पीछे श्री शांतिनाथ भगवान और श्री सहस्रफण पार्श्वनाथ भगवान के जिनालय हैं जिन्हें 1678 में जामनगर के ओसवाल भाई वर्धमान शाह और पदमशी शाह ने बनवाया।

फिर आता है कुमारपाल मंदिर। इसके गुंबद पर कुमारपाल की जीवनगाथा चित्रित है। सुंदर झरोखे और नक्काशी इस मंदिर को अद्वितीय बनाते हैं। शिखर भी कलात्मक रूप से सजाया गया है। इस जिनालय में 24 छोटे जिनालय हैं। "भामटी" (मंदिर की परिक्रमा मार्ग) की दीवारों पर 14 सपनों (स्वप्न) की नक्काशी है।

દાદાની ટૂંક અને ચૌમુખજીની ટૂંક વચ્ચે મોટી કુંતાસરની ખીણ હતી. મુંબઈના વસનાર મોતીસા શેઠને એક દિવસ વિચાર આવ્યો કે મારે ગિરિરાજ ઉપર સુંદર મંદિર બંધાવવા છે. જગ્યા જોવા આવ્યા પણ કોઈ જગ્યા ખાલી નથી તે વખતે તેમણે રામજીભાઈ નામના એન્જિનિયર ને બોલાવ્યા તેમની સલાહ લીધી કે આ કુંતાસરની ખીણ પૂરી દઈએ અને તે જગ્યા ઉપર દહેરાસર બંધાવીએ. એ ખીણ મોટીશા શેઠે ખૂબ ઊંચા ભાવ સાથે સાકરથી પુરાવી અને ૧૯૮૩ માં નલીનીગુષ્મ વિમાન જેવું ભવ્ય દહેરાસર બનાવ્યું. મૂળનાયક ઋષભદેવ ભગવાન છે. શ્રી પુંડરિક સ્વામીનું દેહરાસર છે. આ ટૂંકમાં મોટા ૧૬ દહેરાસર, ૧૮૧ દેરીઓ, ૩૦૧૧ પ્રતિમાજી ,૧૪૫ ધાતુના પ્રતિમાજી, ગણધર પગલાં અને રાયણ પગલાં મળીને ૧૪૫૬ પગલાં છે. આવાં ભવ્ય દેરાસરના નિર્માણની સમજ આપનાર રામજીભાઈ ના નામથી આ પહેલી પોળને રામ પોળ નામ આપ્યું. આ પહેલા દાદાની ટૂંકમાં જવા માટે નવ ટૂંક માંથી જવું પડતું હતું. હવે મોતીસા શેઠની ટૂંક પાસેથી સહેલા રસ્તે જવાય છે અને ત્યાં ડોળીવાળા આરામ કરે તેટલી મોટી જગ્યા રાખી છે

ત્યાંથી આગળ વધીએ તો પગથિયાં ચડ્યા પછી ત્યાં તેડનારી બાઈઓ બેસે છે, ત્યાં સ્લીપરો મૂકે છે તે પોળને સગાળ પોળ કહે છે. ત્યાં નોંધણકુંડ તથા નગારાખાનું આવે છે. પેસતા સામે પેઢીની ઓફિસ આવે છે અને સામે કેશવજી નાયકજીની ટૂંકનો એક દરવાજો પડે છે ત્યાંથી આગળ જતા વાઘણપોળ આવે છે. ત્યાં વાઘણ નું ચિત્ર (મૂર્તિ) બાવલું મૂક્યું છે. બાજુમાં ભૈરવની મૂર્તિ છે દરવાજાની એક બાજુ રક્ષકનું બાવલું છે.

પાલીતાણા ગામમાં એક ભાઈ વીર વિક્રમસિંહ ના નામે રહેતા હતા. કામ ઉપરથી બપોરે જમવા ઘરે આવ્યા ત્યારે ભાભી કુવે કપડાં ધોતી હતી. ભાભી ને કહ્યું કે જમવા આપો, ભાભી કહે કે થોડીવાર છે ત્યારે પહેલા ભાઈનું મગજ ગયું. ભાભીને ગરમ થઈને કહ્યું કે અત્યાર સુધી શું કરતા હતા? ભાભી કહે કે મારા ઉપર ગરમી ન કરજો, જો તાકાત હોય તો જાવ ગીરીરાજ ઉપર પેલી વાઘણ બેઠી છે, કોઈને જાત્રા કરવા જવા નથી દેતી તો જાઓ ત્યાં, તાકાત બતાવો. પેલા ભાઈને તો થયું કે જઈને વાઘણને મારુ, ભાઈ તેના મિત્રોને કહે છે કે હું ધોકો લઈને જાઉં છું જો જીતીશ, જીવતો હોઈશ તો ઘંટ વગાડીશ. તમે ઘંટ વાગે એટલે ઉપર આવજો. ભાઈ તો ચડી ગયા અને વાઘણ ઊંઘતી હતી. વાઘણને ઉઠાડીને તેના માથામાં જોરથી ધોકો માર્યો. વાઘણ તો ઉઠી, તેના સામે થઈ બંને જણા સામસામે થયા પછી વાઘણ મરી જાય છે અને ઘંટ વગાડ્યા પછી તે વિક્રમસિંહ પણ મરી જાય છે. આ જગ્યા ઉપર આ ઘટના બની હોવાથી આ પોળને વાઘણપોળ કહે છે. વીર વિક્રમસિંહ આળોટતો આળોટતો ઘંટ વગાડવા આગળ જાય છે. તેનો પાળીયો કુમારપાળના દહેરાસર પાસે ઝાડની નીચે બનાવ્યો છે. વાઘણપોળના દરવાજાની બંને દિવાલ ઉપર વસ્તુપાળ તેજપાળનો સંવત ૧૨૮૮ નો શિલાલેખ લગાવ્યો છે જે ખોદકામ કરતાં મળેલ છે. જેમાં લખ્યું છે કે "આકાશના તારા ગણવા સહેલા છે પણ વસ્તુ પાળ તેજપાળ ના સત્કાર્યો ગણવા અઘરા છે". છતાં પણ તેઓ મરતી વખતે અફસોસ જાહેર કરે છે કે જૈન ધર્મ મળ્યો પણ અમે સાર્થક ન કર્યો.

વાઘણપોળમાં ડાબા હાથે શાંતિનાથ ભગવાનનું દહેરાસર આવે છે. નીચે પગલા પાસે એક ચૈત્યવંદન કર્યા પછી બીજું આ દહેરાશરે ચૈત્ય વંદન કરવાનું હોય છે. આ ટૂંકને વિમલ વસાની નામે ઓળખાય છે. શાંતિનાથ ભગવાનના દેરાસરની પ્રતિષ્ઠા સંવત 1860 વૈશાખ સુદ પાંચમ વૈશાખ સુદ પાંચમે શેઠ હીરાચંદ રાયકરણ દમણવાળાએ કરી હતી. આ પહેલા આ જગ્યાએ વસ્તુ પાળ તેજપાળે બંધાવેલ સ્તંભન પાર્શ્વનાથનું દેરાસર હતું. આ દેરાસરમાં અંદર જાઓ ત્યારે શાંતિનાથ ભગવાનની મૂર્તિ જોઈ ભવ્યતા દેખાય. આટલી પ્રાચીન મૂર્તિ અને ખોળું પણ નથી ચડતું પણ કાલે જ બનાવેલી મૂર્તિ જેવી ભવ્ય દેખાય છે. દેરાસરમાં જતા ડાબા હાથે ઉપર એક ફોટો લટકાવેલો છે તેમાં ભગવાન શ્રી શાંતિનાથ અને સામે સિંહ નતમસ્તકે ઉભો છે. આ ફોટાની વાત એમ છે કે પૂર્વે એક બ્રાહ્મણ હતો. તેના ઘરની બહાર કોઈ વાડ કે ઝાપો ન હતો એટલે વિહાર કરતાં એક મુનિ મહારાજ તેના ઘરની બાજુમાંથી ગયા. તેણે આ જોઈને વિચાર આવ્યો કે આ મુંડકો મારી જગ્યામાંથી જઈ અમને અપવિત્ર કર્યા ,માટે એને મારું. મારવા જતાં અથડાય છે, પડી જાય છે. કાળ આવી ગયો છે, મરીને ક્રોધના હિસાબે સિંહ થાય છે. તે સિંહ ફરતો ફરતો ગિરિરાજ ઉપર આવે છે જ્યાં શાંતિનાથ ભગવાન ચોમાસું રહેલા હતા. શાંતિનાથ ભગવાનને જોઈને ગયે વખતે સાધુને મારવાની વૃત્તિ હતી તે પ્રબળ થઈ અને ભગવાનને મારવા દોડે છે. સકાલજ્ઞાની એ જાણ્યું કે ગયા વખતનો બ્રાહ્મણ, સિંહનો જીવ ધરીને ધર્મ ધ્યાન વાળા સાધુને મારવાની વૃત્તિથી અહીં આવ્યો છે માટે ભગવાને તેને સમજાવ્યો કે તું સાધુને મારવા જતા મરી ગયો છું અને સિંહ થયો છું હવે તારે ક્યાં જવું છે? તેને પણ જાતિ સ્મરણ જ્ઞાન થયું. ત્યાંથી પ્રભુની દેશના સાંભળી દેવ થાય છે. અને કહેવાય છે શાંતિનાથ ભગવાનનું દેરાસર દેવોએ બાંધ્યું હતું. કાળે કરીને આ નવું બંધાયું છે એટલે શાંતિનાથ ભગવાન અને સિંહ નો ફોટો હાલ પણ અહીંયા છે. બીજું ચૈત્ય વંદન અહીં કરવાનું હોય છે.

શાંતિનાથ ભગવાનના દહેરાસર ની બાજુમાં પગથિયા ઉતરતા વિક્રમ સંવત ૧૫૮૭ ના કર્મશાહે બિરાજમાન ચકેશ્વરી દેવી તથા વાઘેશ્વરી ની મૂર્તિ છે આ દેવી શત્રુંજય તીર્થની અધિષ્ટાયિકા છે અને તેઓ કર્મ શાહના કુળદેવી છે. પ્રતિષ્ઠામાં મૂળ ભગવાનની તેમને ઘણી સહાય કરી હતી. પાસેની દહેરીમાં વાઘેશ્વરી દેવીની તથા બે સામસામે પદ્માવતી માતાની મૂર્તિ છે. આ બધા દેવીની મૂર્તિઓ શાસનની રખેવાળી કહેવાય છે. દેવીની દહેરીઓ હોવાથી ભગવાનની લાઈનમાં ન લેતા નીચે લીધી છે.

આ ડાબા હાથે જ ચકેશ્વરી માતાના મંદિર પછી નેમિનાથ ભગવાનનું ચોરી વાળું કળામય મંદિર આવે છે. આ મંદિર વિમળશા મંત્રીએ બંધાવ્યું છે. આ મંદિરમાં આબુના મંદિરો જેવી કોતરણીઓ છે. અંદર મુખ્ય ત્રણ મંદિરો છે, ફરતી નાની-નાની 32 દેવ કુલીકા છે જેના મૂળનાયક શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાન છે. સ્થાપત્યની દ્રષ્ટિએ, પ્રવેશ દ્વારે ચોકીયારો ની રચના, મનોહર શિલ્પ કળા મંડિત સ્તંભો, રંગ મંડપ, ગુઢ મંડપ, કોતરણી વાળા ગોખલાઓ, પાછળના ભાગમાં ત્રણ ગઢ વાળો મનોહર મેસ, આજુબાજુની દેરીઓમાં શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાન ,શ્રી નેમિનાથ ભગવાન, છતમાં નાગ પાસ, રાસલીલા વિગેરે છે. ૧૭૦ ભગવાનનો સુંદર પટ દર્શનીય છે. રંગ મંડપના ત્રણે ઘુમ્મટો માં કોતરકામ, ભગવાનના પાંચ કલ્યાણકો, જુલતી વિદ્યાદેવીઓ, મેરુથી નીચે ઉતરતા નેમીનાથ ભગવાનની ચોરી, તેમાં ભાલ પટમાં નિમિનાથ ભગવાનનું સમગ્ર જીવન ચરિત્ર કોતરાયેલું છે. મોટા દરવાજાની બાજુમાં બે ગોખલામાં યક્ષ-યક્ષીની છે. નેમિનાથ ભગવાનનો વરઘોડો, અબોલ પશુઓનું કલ્પાંત સાંભળી પાછા જતા અધુરી ચોરી બતાવી છે અને નીચેના ભાગમાં ચોવીસી પદ છે. શાંતિથી દર્શન કરી સમજવા જેવું સુંદર મંદિર છે જેની પ્રતિષ્ઠા વિક્રમ સંવત ૧૪૩૦ મહાસુદ પુનમના રોજ થઈ હતી અને તેને ભુલામણીનું મંદિર પણ કહે છે.

તે જ લાઈનમાં આગળ પુણ્ય પાપની બારી આવે છે. સાંઢણી ઉપર એક સવાર, પરમાત્મા ના દર્શન કરવા હાર લઈને જતો હોય તેવો દેખાવ છે. તેની દંતકથા એવી છે કે પાટણમાં મણિધાતી પાંડામાં રહેતા પ્રતાપદાસ શેઠ ગીરીરાજ ઉપર અતિશય ભક્તિભાવ ધરાવતા હતા. તેઓ દર વર્ષે કારતક સુદ તેરસ, ચૌદસ, પૂનમ ના ચોવિહાર, અઠ્ઠમ (ત્રણ દિવસના પાણી અને ખોરાક વગરના ઉપવાસ) કરે. ચોમાસે ચૌદસનું પ્રતિક્રમણ કરી રબારી સાથે સાંઢણી ઉપર બેસી જાત્રા કરવા નીકળે. આ વર્ષે વરસાદ થયો ન હતો, ગરમી હતી, પોતાની હવે ઉંમર પણ થઈ હતી. અઠ્ઠમ ભારે પડ્યો, વલભીપુર પહોંચતા હાફી ગયા, માંડ માંડ તળેટીએ આવ્યા અને ત્રણેયનું પ્રાણ પંખેરુ ઉડી ગયું. સાંઢણી, રબારી અને શેઠ ત્રણેય ગીરીરાજ નું ધ્યાન ધરતાં મરી ગયા અને દેવલોકમાં ગયા. સંઘે , તેમનું મૃત્યુ મહોત્સવ બની ગયું એટલે અનુમોદના માટે આ શિલ્પ રચ્યું છે. બાળ જીવોને આકર્ષણ થાય તે માટે પુણ્ય પાપની બારી કહી છે. આ શેઠના ઘર દેરાસરમાં આજે પણ સાંઢણી ઉપર બેસેલા બેઠેલા કાકા, તેમજ દોરડું લઈ બેઠેલા રબારી નું ચિત્ર છે. આ પુણ્ય પાપની બારીની બાજુમાં જ એક આદેશ્વર ભગવાનની દેરી છે. પ્રભુની મૂર્તિ પહેલા પાકિસ્તાનમાં હતી, ત્યાંથી પાટણમાં લાવ્યા હતા. જેમના પ્રભુ હતા તે લોકોએ અહીં પ્રતિમા બિરાજમાન કરી છે. પ્રતિમાજીનું મુખારવિંદ હસતું છે

ત્યાંથી આગળ ચાલતા તે જ લાઈનમાં વિમળનાથ અને અજીતનાથ ભગવાનના મંદિરો છે જે સંવત ૧૬૮૮ માં બંધાવેલ છે. પાછળ નાની નાની દેરીઓ છે. તેની સાથે સાથે ભાવનગરના કુંવરજી લાધાએ સંવત ૧૮૧૫ માં બંધાવેલું સહસ્ત્ર ફણા પાર્શ્વનાથનું મંદિર છે. તેની બાજુમાં રાધનપુર વાળા મસાલીયા કુટુંબનું બંધાવેલ દેરાસર છે. પાટણના પન્નાલાલ કોટાવાળા નું આરસનું નાજુક મંદિર છે તેની પ્રતિષ્ઠા આગમોધ્ધાર શ્રી આનંદસાગરસૂરીજીએ કરાવી હતી. ૧૪ મી સદીનું શ્રી જગત શેઠે બંધાવેલ શ્રી ધર્મનાથ ભગવાનનું મંદિર છે. ત્યાંથી આગળ ત્રણ બારણા વાળું ચંદ્રપ્રભુ સ્વામીનું મંદિર છે. તેના રંગ મંડપમાં સુંદર કોતરણી વાળા તોરણો છે. લાઈનમાં આગળ કોટાવાળા પાનાચંદ ઉત્તમ ચંદનું સંવત ૧૯૦૩ માં બંધાવેલું મંદિર છે.

ત્યાર પછી જગત શેઠ નું બંધાવેલ સુમતિનાથ ભગવાનનું મંદિર છે. મુર્શિદાબાદના પ્રસિદ્ધ જગત શેઠ, જેમણે કરોડો રૂપિયા સરકારને આપ્યા હતા તેમજ તેમણે કરોડોનો વહીવટ કરી જગત શેઠ નું બિરુદ મેળવ્યું હતું. મંદિરના પાછળના ભાગમાં જામનગરના ઓસ્વાલ બંધુઓ વર્ધમાન શાહ અને પદમસિંહ શાહે સંવત ૧૬૭૮ માં બંધાવેલું શાંતિનાથ ભગવાનનું તેમજ એક સહસ્ત્રફેણા પાર્શ્વનાથ ભગવાનનું મંદિર છે. પછી કુમારપાળ મહારાજાનું મંદિર આવે છે. આ મંદિરના ઘુમ્મટમાં મહારાજા કુમારપાળના જીવનના જુદા જુદા દ્રશ્યો છે. ઝરૂખાઓ અને સુંદર કોતરણીથી આ મંદિર વિભૂષિત છે. શિખરમાં પણ કોતરણી કરેલી છે. મંદિરમાં ૨૪ દેરીઓ છે ભમતીમાં મંદિરની એક દીવાલે સુંદર ૧૪ સ્વપ્ન વિગેરેની કોતરણી છે.

Surajkundસુરજ કુંડ

Next to it, you have the Surajkund. If you go straight inside, you will reach the Surajkund. The glorification of this kund has been mentioned in many scriptures. It was with the help of this water that the disease of Mahipal Raja got cured. It was a bath in this water that made Chand Raja regain his human form back. Chand Raja had become a cock because of the curse given by his stepmother Veermati. In a recess, there is a carving of the cock & Chand raja. You even have a small temple with a Shivling. Opposite to the Surajkund you have the Bhimkund, Bhramakund & Ishwarkund. There is a deri with Shri Adeshwar Bhagwan's footsteps which was founded in the year 1945. The liryancha (living creatures from the animal & plant kingdom i.e from water, earth & sky) can also be born as human beings. The water from this kund is used in the bathing houses. These kunds have been made by carving out huge bolders. Not a drop of water can leak out from here.

A detailed narration of Chand Raja is found in the Jain Scriptures. The king Veersen of Abhapuri Nagari entrusted his kingdom to his son Chandkumar. After the death of Veersen the stepmother took good care of him. One day Veermati took Gunavali (the wife of Chand Raja) for a foreign trip. As Veermati was well versed & knowledgeable, both the mother & the daughter-in-low flew on a huge tree trunk & in the hollow of the same tree trunk, Chand Raja sat hidden. Now it was here in Sihalpur that Chand Raja had married Premlalchi & this became obvious to the mother Veermati because of the Meendhar (a dried fruit considered auspicious for marriage purpose). On knowing this, she flared up & turned Chand Raja into a cock by throwing a spell upon him. With the wife Gunavali grieving, Veermati's heart did not move at all.

Now one day Premlalchi approached Veermati for performing a drama and in return she asked for the cock. While wandering along with the cock she reached the Giriraj and paid her respect to the God. While they were sitting near the Suryakund, Chand Raja remembered his days as the handsome king & felt very disheartened & so jumped into the kund for committing suicide. Premlalchi ran & tried to catch him but the worn away string broke. As he fell in the kund, he regained his original body back & with all the true faith & reverence worshipped the Omni-present Bhagwan on the Giriraj. The same story has mentioned in the poojas stanzas.

Mahi Pal Raja: The Leprosy of this king was also cured with the help of this water of the Suryakund. The king had gone to visit foreign places & while doing so he had persuaded many people towards the path of religion & had even married two queens. And while returning, because of his misdeeds in the previous birth, he developed the disease of leprosy. He tried many different types of medications, but all in vain. Once he was sleeping under a tree. At that time a highly knowledgeable person named Chandrachud along with his lady escort were returning from Shetrunjay in his aircraft and saw Mahipals condition & felt sympathetic towards him. He sprinkled the water from Suryakund on Mahipal and Mahipal got cured.

He later met his relatives & even Muniraj. He recollected his misdeeds in his previous birth and upon hearing the preaching's of the muniraj, he handed over his kingdom to his son Shripal. Subsequently, he performed severe penances on the Shetrunjay & achieved Moksha on exhaustion of all Karmas.

Facing the Suryakund, in the open ground, under a tree, there is a stone of Vikramshi. The Jain community pays respects towards his courageous deeds & often mentions his example. His example is an inspiration to the people & teaches them that it is a privilege to die for the sake of religion & that one should never be a coward.

At the corner of Vaghanpole, there is a statue of a lion & pilgrims pay respect to it by ringing the bell. On left side there is a dehrasar which completes the Vaghanpole. Next we come to the Hatri Pole. Now we shall focus on the dehrasar that is on the right as we enter the Vaghan Pole. After entering the Vaghan Pole, on right side, there is a entry door named Keshawji Toonk. The temple is divided in two i.e. upper & lower parts & is surrounded by small deris on all four sides. The main derasar has a Samvosaran, on left side is Samat Shikharji, on the right side Meru (mountain) - on other side of the Meru there is the Astapad and the Paanch Tirth. It's a derasar which you would want to observe very ardently & with a peace of mind.

Next to it you have the derasar built by the Masaliya Family. Below it you have the deri of Kavadyaksha, the Adhishtayak Devi of the Giriraj. Samvosaran Temple: This temple was built by Somchand Kalyanchand of Surat in the year 1788, the principal idol being that of Shri Mahavir Bhagwan. The samvosoran has 3 fortresses (gadh), carvings of 12 parshadas & four faced Bhagwan in the centre.

Further along the way you have the derasar of Shri Shamda Amiraj Parshwanath Bhagwan which has a long flight of stairs. It was built in the year 1791 by Mahamantri Bhandari Girdhardas & Bhandari Ratansinghji. The Idol is made of the precious marble of Kasouti. Here the blessings & mercy dribbles form the God in the form of milk from the idol. This was seen very recently by a Sadhviji while offering prayers.

Standing on the right in this deras ar you can in view the top of Nav Took. Further along you have the derasar of Shri Chandraprabhu Bhagwan built in the year 1988 by Shah Premchand Ratanchand.

You also have the derasar of Shri Sambhavnath Bhagwan built by Bhogal Shah. Then you have the derasar of Shri Parshwanath Bhagwan. Nandeshwar dweep and Ashtapad are depicted in the interior of the temple and you have the beautiful umbrella of aras (marble) under which you have Shri Parshwanath Bhagwan sitting gloriously on the marble throne.

On one side of the door you have the replica drawing of Nandishwar dweep, from Jumbudweep to Nandishwardweep, and on the other side you have the Ashtopad's 24 deris (small temples), carving of Ravan Mondodari, Shri Gautam Swami's Maun (silent) penancing etc. Further ahead, there are two fascinating elephants made the smaller temple has glorious workmanship. Now here you shall come across such workmanship, so very meticulous & beautiful.

Moving further ahead, you have the derasar of Shri Chandraprabhuswami Bhagwan. It was made by Seth Dungarshi Hadha from Patan. A derasar of Shri Sambhavnath Bhagwan was made by Kesrichand Vora of Surat & one derasar of Shri Ajinath Bhagwan was made by Methachand of Patan.

Along with these, you have derasar of Shri Mahavir Bhagwan built in the year 1788. It has 3 fortresses. The first fortress consists of vehicles, the second has the tiryanchas & the third has the 12 parshada. In its center, a four faced Bhagwan is enthroned. Somchand Kalyanchand from Surat had built it. The creator has carved the scriptures as depicted in the Vishesh avashyaki's Samvosaran.

After this you have the derasar of Shri Adinath Bhagwan built by Zaverbhai Nanji in the year 1860. There is another derasar of Shri Mahavir Bhagwan, built by Pitambar padashi in the year 1713. Then you have the derasar of shri Shreyanshinath Bhagwan built by Shatashi of Jamnagar in the year 1675. On the Ishaan side (North-East), you have the deras ar built by Manotmal Jaymol of Jodhpur in the year 1686.

This derasar has 100 pillars and is named as the Shat Thambyu (Shat is hundred, thamb is pillars). It has beautiful arches. It has the highest summit in the Vaghar Pole. Nearby you have a derasar of Shri Sambhavnath Bhagwan built in 1675. Later you have the derasar of Shri Adeshwar Bhagwan built by Shethari Manekbai of Kapadvanj. Here you have many idols. The glass chandeliers are worth seeing here. In the rear you have the digambar derasar built in the 17th century. On the lower land level of hundred derasars, you have a statue of a Maharaj Sahib. It quite surprising to see a statue of a Maharaj Sahib built along with the Bhagwan's Idol at the same level. Well this Maharaj Sahib was there about 1500 years back. He had written a scripture about the glorification of the Tirth. And the scriptures had been transformed into 9000 Sanskrit Sutras in Valbhipur in the year 477. It is named as Shetrunjay Mahatmaya. He can be seen here with his two disciples and his head bowed down.

After knowing the details of the derasar, we move to Vimaluvasi Took.

There is an inspiring incident of Vimal Mantri. As he did not have any child, he penanced for 3 days (an atham) & meditated for Ambika Devi & because of his atham the Devi got pleased with him & asked for (1) a son (2) a derasar to be built on Abu. But the Devi said that he was destined only for one wish. And so he asked his wife what she would like a son or a derasar? The subtle & cultured lady though in need of child immensely, asked for the derasar. The Mantri, on seeing the sacrifice, was astonished. He told the Devi for the temple to be built & so the Devi saying "tathasto" i.e. so be it' and disappeared. Thus the Mantri became praiseworthy for considering dharma before any other worldly requirements.

इसके बगल में सूर्यकुंड है। यदि आप सीधे भीतर जाएँ तो सूर्यकुंड तक पहुँचते हैं। इस कुंड की महिमा अनेक शास्त्रों में वर्णित है। इसी जल के प्रभाव से महिपाल राजा की बीमारी दूर हुई थी। इसी जल में स्नान करने से चंद्रराजा ने अपना मानव रूप पुनः प्राप्त किया। चंद्रराजा अपनी सौतेली माता वीरमति के शाप से मुर्गा बन गए थे। एक कोने में चंद्रराजा और मुर्गे की आकृति उकेरी गई है। यहाँ एक छोटा मंदिर भी है जिसमें शिवलिंग स्थापित है। सूर्यकुंड के सामने भीमकुंड, ब्रह्मकुंड और ईश्वरकुंड हैं। पास ही श्री आदेश्वर भगवान के चरणों की डेरी है जिसकी स्थापना सन् 1945 में हुई थी। यहाँ यह भी बताया गया है कि लिर्यांचा (जल, पृथ्वी और आकाश से उत्पन्न जीव) भी मानव जन्म प्राप्त कर सकते हैं। इस कुंड का जल स्नानगृहों में प्रयुक्त होता है। ये कुंड विशाल शिलाओं को काटकर बनाए गए हैं और इनमें से जल की एक भी बूँद बाहर नहीं रिसती।

चंद्रराजा की कथा : जैन शास्त्रों में चंद्रराजा का विस्तृत वर्णन मिलता है। अभापुरि नगरी के राजा वीरसेन ने अपने पुत्र चंद्रकुमार को राज्य सौंपा। राजा की मृत्यु के बाद सौतेली माता ने उसकी देखभाल की। एक दिन वीरमति, चंद्रराजा की पत्नी गुणावली को लेकर विदेश यात्रा पर गईं। वीरमति विद्या में निपुण थी, अतः वे दोनों एक विशाल वृक्ष के तने पर उड़ चलीं और उसी तने की खोखली जगह में छिपकर चंद्रराजा बैठे रहे। सीहालपुर में चंद्रराजा ने प्रेमलाची से विवाह किया था। यह बात मींधर (विवाह में प्रयुक्त सूखा फल) के कारण वीरमति को पता चल गई। यह जानकर उसने क्रोधित होकर चंद्रराजा को मुर्गा बना दिया। पत्नी गुणावली के विलाप करने पर भी उसका हृदय नहीं पसीजा।

एक दिन प्रेमलाची ने वीरमति से नाटक करने के बहाने मुर्गे को माँगा और मुर्गे को लेकर गिरिराज पहुँची। वे सूर्यकुंड के पास बैठीं। तभी चंद्रराजा को अपने पुराने दिन याद आए और दुःखी होकर आत्महत्या के लिए कुंड में कूद पड़े। प्रेमलाची ने उन्हें पकड़ने की कोशिश की लेकिन डोरी टूट गई। जैसे ही वे कुंड में गिरे, उन्होंने अपना मानव रूप वापस पा लिया और सच्चे श्रद्धा भाव से भगवान की आराधना की। यही कथा पूजन की स्तुतियों में भी वर्णित है।

महिपाल राजा की कथा महिपाल राजा का कुष्ठ रोग भी सूर्यकुंड के जल से दूर हुआ। राजा विदेश यात्रा पर गए थे, वहाँ उन्होंने अनेक लोगों को धर्म मार्ग पर लगाया और दो रानियों से विवाह किया। लौटते समय पिछले जन्म के पापों के कारण उन्हें कुष्ठ रोग हो गया। अनेक औषधियाँ कीं पर कोई लाभ नहीं हुआ।

एक दिन वे वृक्ष के नीचे सोए थे। तभी चंद्रचूड नामक ज्ञानी पुरुष अपनी स्त्री सहित विमान से शत्रुंजय से लौट रहे थे। उन्होंने महिपाल को देखा और उन पर दया आई। उन्होंने सूर्यकुंड का जल छिड़का और महिपाल स्वस्थ हो गए।

बाद में उन्होंने अपने रिश्तेदारों और मुनिराज से मुलाकात की। अपने पूर्व जन्म के पापों को स्मरण किया और मुनिराज के उपदेश सुनकर राज्य अपने पुत्र श्रीपाल को सौंप दिया। तत्पश्चात उन्होंने शत्रुंजय पर कठोर तपस्या की और समस्त कर्मों का क्षय कर मोक्ष प्राप्त किया।

अन्य वर्णन सूर्यकुंड के सामने खुले मैदान में, एक वृक्ष के नीचे विक्रमशी का पत्थर है। जैन समाज उनके पराक्रम का स्मरण करता है और उनकी मिसाल देता है। यह उदाहरण लोगों को प्रेरणा देता है कि धर्म की रक्षा में प्राण अर्पित करना गौरव की बात है और कायरता नहीं करनी चाहिए।

वाघणपोले के कोने में एक सिंह की मूर्ति है जहाँ यात्री घंटी बजाकर श्रद्धा करते हैं। बाईं ओर एक जिनालय है। जैसे ही वाघणपोले में प्रवेश करते हैं, दाईं ओर "केशवजी टूक" नाम का द्वार है। मंदिर ऊपरी और निचले दो भागों में बँटा है और चारों ओर छोटी-छोटी देरियाँ हैं। मुख्य जिनालय में समवसरण है। बाईं ओर समत शिखरजी, दाईं ओर मेरु पर्वत, उसके दूसरी ओर अष्टापद और पाँच तीर्थ चित्रित हैं। यह जिनालय गहन मनन के साथ देखने योग्य है।

इसके बगल में मसालिया परिवार का जिनालय है। नीचे कवड्याक्षा देवी (गिरिराज की अधिष्ठायक देवी) की डेरी है। समवसरण मंदिर 1788 में सूरत के सोमचंद कल्याणचंद ने बनवाया था। मुख्य प्रतिमा श्री महावीर भगवान की है। इसमें तीन गढ़, 12 परिषदों की मूर्तियाँ और बीच में चारमुखी भगवान हैं।

इसके बाद 1791 में महामंत्री भंडारी गिरधरदास एवं भंडारी रतनसिंहजी ने श्री शामड़ा अमीराज पार्श्वनाथ भगवान का जिनालय बनवाया। मूर्ति कसौटी संगमरमर से बनी है और यहाँ भगवान की करुणा मूर्ति से दूध के रूप में प्रकट होती है।

आगे 1988 में शाह प्रेमचंद रतनचंद ने श्री चंद्रप्रभु भगवान का जिनालय बनाया। श्री संभवनाथ भगवान का जिनालय भी है जो भो‍गल शाह ने बनवाया। इसके बाद श्री पार्श्वनाथ भगवान का जिनालय है जिसमें नंदेश्वर द्वीप और अष्टापद का चित्रण है। अंदर संगमरमर की सुंदर छतरी के नीचे भगवान पार्श्वनाथ विराजमान हैं।

मंदिर के एक ओर जंबूद्वीप से नंदिश्वर द्वीप तक का चित्रण और दूसरी ओर अष्टापद की 24 देरियाँ, रावण-मंडोदरी की आकृति, श्री गौतमस्वामी की मौन तपस्या आदि की नक्काशी है।

आगे चलकर श्री चंद्रप्रभुस्वामी भगवान का जिनालय है जिसे पाटन के सेठ डूंगरशी हड्ढा ने बनवाया। श्री संभवनाथ भगवान का जिनालय सूरत के केसरीचंद वोरा ने और श्री अजिनाथ भगवान का जिनालय पाटन के मेठाचंद ने बनवाया। इसके बाद 1788 में श्री महावीर भगवान का जिनालय सोमचंद कल्याणचंद ने बनवाया। इसमें तीन गढ़ और बीच में चारमुखी भगवान हैं।

श्री आदिनाथ भगवान का जिनालय 1860 में जावरभाई नानजी ने बनवाया। एक और श्री महावीर भगवान का जिनालय 1713 में पितांबर पाडशी ने और श्री श्रेयान्सनाथ भगवान का जिनालय 1675 में जामनगर के शताशी ने बनवाया। ईशान कोण (उत्तर-पूर्व) में 1686 में जोधपुर के मनोतमल जयमोल ने एक जिनालय बनवाया जिसमें 100 खंभे हैं। इसे "शत्थंब्यू" कहा जाता है।

पास ही श्री संभवनाथ भगवान का जिनालय (1675) और श्री आदेश्वर भगवान का जिनालय है जिसे कपड़वंज की मणेकबाई ने बनवाया। यहाँ अनेक मूर्तियाँ हैं और काँच के झूमर विशेष देखने योग्य हैं।

पीछे 17वीं शताब्दी का दिगंबर जिनालय है। सौ जिनालयों के निचले हिस्से में एक महाराज साहेब की प्रतिमा है। यह आश्चर्यजनक है कि भगवान की प्रतिमा के बराबर ही एक महाराज साहेब की मूर्ति स्थापित है। ये महाराज साहेब लगभग 1500 वर्ष पूर्व हुए थे। इन्होंने तीर्थ की महिमा पर एक ग्रंथ लिखा था जिसे 477 ई. में वलभीपुर में 9000 संस्कृत सूत्रों में परिवर्तित किया गया। इसे "शत्रुंजय महात्म्य" कहा जाता है। यहाँ वे अपने दो शिष्यों के साथ सिर झुकाए देखे जा सकते हैं।

विमलवासी टूक

इसके बाद विमलवासी टूक आता है। यहाँ विमल मंत्री की प्रेरणादायी कथा है। उनके संतान नहीं थी, अतः उन्होंने तीन दिन (एक अठम) उपवास कर अंबिका देवी की साधना की। देवी प्रसन्न हुईं और वर माँगने को कहा। मंत्री ने पुत्र और मंदिर — दोनों की इच्छा प्रकट की। देवी ने कहा कि केवल एक ही वर मिलेगा। मंत्री ने पत्नी से पूछा कि पुत्र चाहती हो या मंदिर? पत्नी, यद्यपि संतान की आकांक्षा रखती थी, फिर भी धर्म को प्राथमिकता देते हुए मंदिर की इच्छा की। मंत्री पत्नी के त्याग से आश्चर्यचकित हुए। तब देवी ने मंदिर निर्माण का वरदान दिया और अंतर्धान हो गईं। इस प्रकार मंत्री धर्म को सांसारिक इच्छा से ऊपर रखने के कारण प्रशंसनीय हुए।

તેની બાજુમાં સુરજ કુંડનું બોર્ડ છે. અંદર સીધા જઈએ પછી તે કુંડ આવે છે. આ કુંડનો મહિમા અનેક ગ્રંથોમાં લખાયેલો છે. તેના પાણી વડે મહિપાલ રાજા નો રોગ દૂર થયો હતો અને અપરમાતા વીરમતીના મંત્ર પ્રયોગથી કૂકડો થયેલ ચંદ રાજા આ કુંડમાં સ્નાન કરીને પોતાના મૂળ સ્વરૂપ ચંદ્ર રાજા તરીકે થયો હતો. સૂર્ય કુંડની ઉપર કૂકડો ચંદ્ર રાજા થયાની કોતરણી કરેલો ગોખલો છે. ત્યાં કારીગરોએ બનાવેલ શિવલિંગની દેરી છે. સૂર્યકુંડ ની સામે ભીમકુંડ, બ્રહ્મકુંડ તથા ઈશ્વરકુંડ આવે છે તથા સંવત ૧૯૪૫ માં પ્રતિષ્ઠિત કરેલ આદેશ્વર ભગવાનના પગલાની દેહરી આવે છે. તીર્થંકર પણ મનુષ્યપણું પામે છે. આ કુંડો નું પાણી સ્નાનગર વિગેરેમાં ઉપયોગમાં લેવાય છે. આ કુંડ વિરાટ પથ્થરની શીલાઓ કોતરીને બનાવેલા છે. તેમાંથી એક ટીપું પણ પાણી ક્યાંય જતું નથી. આ ચંદ રાજા નું જૈન શાસ્ત્રમાં વિસ્તારથી દ્રષ્ટાંત છે. આભાપુરી નગરીમાં રાજા વીર સેને પોતાના કુમાર ચંદ કુમારને રાજ્ય સોંપ્યું. પિતા વીરસેન ગુજરી ગયા પછી અપરમાતા વીરમતી તેનું બહુ ધ્યાન રાખતા. એક દિવસ વીરમતી ચંદ્ર રાજાની પત્ની ગુણવતીને દેશાવર જોવા લઈ ગયા. વીરમતી બહુ વિદ્યાની જાણકાર હતી તેની વિદ્યાથી, એક વૃક્ષ પર બેસી સાસુ વહુ ઉડ્યા. તે ઝાડની બખોલમાં છુપી રીતે ચંદ રાજા બેસી ગયો હતો. સિંહલપુરમાં ચંદ્ર રાજા પ્રેમલક્ષીને પરણ્યા હતા. આ વાત વીરમતી માતાએ હાથમાં મીંઢળ જોઈને જાણી, તેમને દ્વેષ થયો. પોતાની વિદ્યા થી તેણે ચંદ રાજાને કૂકડો બનાવી દીધો. ગુણવતી કલ્પાંત કરવા લાગી પણ વીરમતી નું હૃદય જરાય દ્રવીત થયું નહીં. એક દિવસ પ્રેમલક્ષી નાટક કરવા વીરમતી પાસે આવી, દાનના બદલામાં કૂકડો માંગી લીધો. તે કૂકડો લઈ ફરતી ફરતી ગીરીરાજ ઉપર આવી. પ્રભુની યાત્રા કરી કુકડાને લઈ સૂર્યકુંડ ઉપર બેઠી, તે સમયે ચંદ્ર રાજા ને પૂર્વ ની સુંદર અવસ્થા યાદ આવી અને હૃદય ભરાઈ ગયું અને તેણે આપઘાત કરવા સૂર્યકુંડમાં ઝંપલાવ્યું . પ્રેમલક્ષી તેને પકડવા દોડી, આખરે પગમાં જીર્ણ થયેલો દોરો તૂટી જતા અને સૂર્યકુંડ ના પવિત્ર પાણીમાં પડ્યા પછી ચંદ રાજા પોતાના મૂળ સ્વરૂપને પામ્યા. બંને પછી યોગાદી દેવની ભાવપૂર્વક પૂજા કરી પૂજાની ઢાળમાં આવે છે.

"ધન્ય ધન્ય સૂરજકુંડ જળ , કલિમલ મલહણનાર ,ચંદરાજા જળ મહિમા થકી , પામ્યા મનુષ્યઅવતાર"

મહીપાલ રાજા: આ રાજાનો કોઢનો રોગ પણ કુંડના પ્રભાવથી દૂર થયેલ. મહીપાલ રાજા પરદેશ ભ્રમણ કરવા નીકળ્યો છે ત્યાં અનેક જીવોને ધર્મ પમાડતો, બે રાણી પરણ્યો છે. નગર પ્રતિ પાછા ફરતા પૂર્વના અશુભ કર્મના ઉદય રૂપ કોઢ ઉત્પન્ન થયો. કોઢ રોગ ઘણી દવા કરી પણ કોઈ લાગુ ન પડી. એક વખત તે ઝાડ નીચે સૂતો હતો. આ વખતે ચંદ્રચૂડ નામના એક વિદ્યાધરે પોતાની સ્ત્રી સહિત ગગન માર્ગે શત્રુંજય ની યાત્રા કરીને પાછા ફરતા, આ મહિપાલને જોયો. ધ્યાન પડતાં સુરજ કુંડનું જળ તેના ઉપર છાંટ્યું તેથી તુરંત મહિપાલ જળ પ્રભાવે નિરોગી થાય છે.ત્યારબાદ તેને સ્વજનોનો મેળાપ થાય છે. મુનિરાજનો પણ મેળાપ થાય છે. પૂર્વભવ સાંભળે છે. પ્રતિબોધ પામી મહિપાલ રાજા પોતાના પુત્ર શ્રીપાલને રાજ્ય આપી શત્રુંજય પર આવી અનશન કરે છે. કર્મ ખપાવીને મુક્તિને વરે છે.

આ સુરજ કુંડના સામે ચોગાનમાં ઝાડની નીચે વીર વિક્રમસિંહ નો પાળિયો છે, જે જૈન સમાજ તેની વીરતાનું બહુમાન કરે છે તેનું જવલંત દ્રષ્ટાંત છે. જે આજે પણ લોકોને પ્રેરણા આપે છે કે ધર્મ ખાતર મરવામાં મોજ છે કાયર ન બનો. વાઘણપોળના નાકે વાઘણનું પૂતળું મૂક્યું છે અને ઘંટ વગાડતા અહીં સુધી પહોંચેલાનું બહુમાન કર્યું છે. અહીં વાઘણપોળના ડાબા હાથના દેરાસર પતી જાય છે. હવે આપણે વાઘણપોળના જમણા હાથના દેરાસર ની વાત કરીએ. વાઘણપોળમાં પેસતા જમણા હાથે કેશવજી નાયકની ટૂંકનો એક દરવાજો અંદર પડે છે. આ મંદિર બે ભાગમાં વહેંચાયેલું છે ઉપર નીચે ચારે બાજુએ દેરીઓ છે. મુખ્ય મંદિરમાં સમવસરણ છે. ડાબે હાથે સમેત શિખરજી, જમણે હાથે મેરુ, બીજી બાજુ અષ્ટાપદ પાંચેય તીર્થ લીધા છે. સમજીને શાંતિથી દર્શન કરવા જેવું દેરાસર છે. તેની બાજુમાં મસાલિયા કુટુંબનું બંધાવેલું એક દેરાસર છે. નીચે કાવડ યક્ષની દેરી છે. શત્રુંજય ગિરિરાજ ના અધિષ્ઠાયક કપર્દી યક્ષ છે .

સમવસરણ મંદિર: આ મંદિર શ્રી સોમચંદ કલ્યાણ ચંદ સુરતવાળાએ સંવત ૧૭૮૮ માં બંધાવ્યું છે. મૂળનાયક શ્રી મહાવીર સ્વામી છે. સમવસરણના ત્રણ ગઢ છે. પહેલા ગઢમાં 12 સ્પર્શદા કોતરેલ છે મધ્ય ભાગમાં સિંહાસન માં ચતુર્મુખ ભગવાન છે ત્યાંથી આગળ જતા ઘણા પગથિયા વાળું શામળા અમીજરા પાર્શ્વનાથ ભગવાનનું દેહરા સર આવે છે. તે સંવત 1791 માં ગિરધરદાસ અને મહામંત્રી ભંડારીએ બંધાવેલુ છે. આ પ્રતિમાજી ચકાસેલા આરસના છે જે ખૂબ કિંમતી હોય છે. ઘણીવાર આ પ્રતિમાજી માંથી દૂધની ધાર એટલે કે અમિ ઝરે છે. હમણાં જ એક સાધ્વીજી મહારાજે અમી ઝરતા જોયા હતા, તેઓ ત્યાં બેઠા બેઠા પ્રભુના જાપ કરતા હતા. આ દેહરાસર ની જમણી બાજુ ઉભા રહી દર્શન કરો તો નવ ટૂંકના શિખરોના દર્શન થાય છે. તે પછી ૧૭૮૮ માં સા પ્રેમચંદ રતન ચંદ નું બંધાવેલુ ચંદ્ર પ્રભુ નું દેરાસર આવે છે. બોગલસા વાળા નું બંધાવેલું સંભવનાથ ભગવાનનું મંદિર છે, ત્યાર પછી પાર્શ્વનાથ ભગવાન નું મંદિર આવે છે. નંદેશ્વર દ્વીપ તથા અષ્ટાપદ ની રચના છે. અંદર આરસપહાણની સુંદર છત્રી બનાવેલી છે તેમાં આરસના સિંહાસન ઉપર પાર્શ્વનાથ ભગવાન બિરાજમાન છે. દરવાજાની બે બાજુએ એક તરફ નંદેશ્વર દ્વીપ નો આબેહૂબ ચિતાર છે. જમ્બુ દ્વીપ થી નંદેશ્વર સુધીનો બધો અધિકાર તેની ઉપર છે. બીજી બાજુ અષ્ટાપદ પર્વત, ચોવીસ દેશ, રાવણ, મંદોદરી, ગૌતમ સ્વામી, તપ તાપસીઓ વગેરે કોતર્યા છે. આગળ બે મનોહર હાથી બનાવ્યા છે. નાના મંદિરમાં કેવી ભવ્ય કલા કરી છે? આટલું સુંદર ઝિણવટ ભરેલું આરસમાં કોતર કામ બીજે ક્યાંય જોવા નહીં મળે. ત્યાંથી આગળ પાટણના શેઠ ડુંગરસી લાધા નું ચંદ્રપ્રભુ સ્વામીનું મંદિર છે. સુરતના કેસરીચંદ વોહરા નું સંભવનાથનું મંદિર છે. પાટણના મીઠાચંદે કરાવેલું અજીતનાથનું મંદિર છે.

આ સાથે, ત્યાં ૧૭૮૮ માં બંધાયેલ શ્રી મહાવીર ભગવાનનું દેરાસર છે. તેમાં ૩ ગઢ છે. પહેલા ગઢમાં વાહનો છે, બીજા ગઢમાં તીર્યંચ છે અને ત્રીજા ગઢમાં ૧૨ પાર્ષદો છે. તેના મધ્યમાં, ચતુર્મુખ ભગવાન વિરાજમાન છે. સુરતના સોમચંદ કલ્યાણચંદે તેનું નિર્માણ કરાવ્યું હતું. કર્તા એ શિલાલેખમાં કાતરાવ્યું છે કે , વિશેષાવશ્યકમાં જે સમોવસરણ ની રચના મેં સાંભળી તેના આધારે મેં આ દહેરાસર બાંધ્યું છે. તે પછી ૧૮૬૦માં ઝવેરભાઈ નાનજી નું આદિનાથનું દહેરાસર છે. ૧૯૧૩ માં પીતાંબર પદમશીનું મહાવીર સ્વામીનું દેરાસર છે. તે પછી ૧૬૭૫ માં જામનગરના રાઘસી શાહે બંધાવેલ શ્રેયાંશ નાથનું સુંદર દહેરાસર છે. ઇશાન બાજુએ જોધપુરના મનોતમલ જય મલ્લે સંવત 1686 માં બંધાવેલ મોટું ચતુર્મુખ મંદિર છે. તેમાં ૧00 થાંભલા છે તેથી તેને સતત થંભીયું કહેવાય છે. તેમાં ઘણા પ્રતિમાજી બિરાજમાન છે, ત્યાં કાચનું ઝુમ્મર જોવાલાયક છે, સુંદર કમાનો છે. વાઘણપોળના તમામ દહેરાસરોમાં આ ઊંચામાં ઊંચું શિખર છે. નજીકમાં ૧૬૭૫ માં બંધાવેલ સંભવનાથનું દેરાસર છે ત્યારબાદ કપડવંજ ના શેઠાણી માણેકબાઈએ ઋષભદેવ ભગવાનનું દેરાસર બંધાવેલું છે. પાછળ ૧૭ માં સૈકામાં થયેલ દિગંબર નું દહેરાસર છે. સો થાંભલા વાળા દહેરાસરની નીચેના ભાગમાં એક મહારાજ સાહેબની મૂર્તિ છે આપણને થશે કે મંદિરોની હારમાળામાં મહારાજ સાહેબની મૂર્તિ કેમ મૂકી? આ મહારાજ, મુનિરાજ આશરે ૧૫૦૦ વર્ષ પહેલા થયા હતા. તેમણે આ તીર્થના મહાત્મયના ગ્રંથની રચના કરી .આ ગ્રંથ વલ્લભીપુરમાં સંવત ૪૭૭ માં સંસ્કૃત ભાષામાં ૯000 શ્લોક પ્રમાણે "શ્રી શત્રુંજય મહાત્મય" નામે રચેલ છે. જેના આધારે અનેક ગ્રંથો લખાયા છે. તેમના ચરણ કમળમાં તેમના બંને શિષ્યો શોભી રહ્યા છે. વાઘણપોળથી શરૂ થઈ હાથી પોળ સુધીના દહેરાસર ની માહિતી ઉપર જોઈ. આ બધા દહેરાસર ની ટૂંક ને વિમલવસહીની ટૂંક કહેવાય છે.

વિમલ મંત્રી નો એક પ્રેરક પ્રસંગ છે તેમને સંતાન ન હતું. તે માટે તેમણે અઠ્ઠમ તપ કર્યો ને અંબિકાદેવી નું ધ્યાન ધાર્યું. તપના પ્રભાવે અંબિકાદેવી પ્રસન્ન થયા, વરદાન માંગવા કહ્યું. વિમલ મંત્રીએ માગ્યું એક સંતાન પ્રાપ્તિ અને બીજું આબુ ઉપર મંદિર બંધાવવું. દેવી કહે કે મંત્રી તમારા ભાગ્યમાં એક જ વસ્તુ છે એક જ માગો. વિમલ મંત્રીએ પોતાની સ્ત્રીને પૂછ્યું બોલો શું જોઈએ સંતાન કે મંદિર? સંસ્કારી સ્ત્રીને સંતાનની ઘણી જરૂર હતી છતાં મંદિર માંગવા કહ્યું. એનો ત્યાગ જોઈ મંત્રી પણ મુગ્ધ બની ગયા. મંત્રીસ્વરે દેવીને મંદિરનું વરદાન આપવા કહ્યું. તથાસ્તુ કહીને દેવી અંતર ધ્યાન થઈ ગયા. ધન્ય છે વિમલ મંત્રીને જેણે પુત્ર કરતા ધર્મ શ્રેષ્ઠ ગણ્યો.

Hathi Poleહાથીપોળहाथी पोल

As you enter the Hathi Pole, the fragrance of flowers surrounds the atmosphere. On the right you have the bathing house.

On entering the Raton Pole, you have stone inscriptions on both sides. On the left you have the inscription of "Karma shah" the person who made the renovations to the Tirth in the year 1575 & even the narration regarding the pilgrim tax exemption by Akbar in the year 1650. And now comes the main "Dada no Darbar". Facing the gate, you have three inscriptions.

Inscription regarding the liberation of Karma shah.
On right there is a big inscription regarding the improvisation made by Tejpal Son's.
Inscription regarding the Tax exemption by Akbar & the pilgrimage of the Sadhu Bhagwan.

Starting from Bharat Maharaja & up to KaramShah there are 16 renovator. The derasar of the present was built by Bahad Mantri in the year 1211 & the principal idol was respectfully ensconce by Karmashah in the year 1587. And the Pareber was established by Seth Shantidas of Ahmedabad in the year 1670.

In the ancient times the non-Aryans had completely broken down the Idol of Parmatma. The face was only left intact. And any one who wanted to pay respects to the enthroned face had to pay 100 gold coin chief administration. But the 16th renovation Karmashah paid a very huge amount, breaking all the barriers & made open the "Dada's Darbar" for all. The marble rock out of which the present idol is made was hidden in a cellar by Vastupal and Karam- shah later gave that rock to the artisans for carving out idols. One of Shri Rushabhdev Bhagwan & other of Shri Pundrick Swami.

It is said that at the time of ensconcing Karamshah became so very generous that even today his name is there inscribed on the idol. It is said that his generosity made the Kalpavruksh look Alpavruksh in his comparison. He gave heaps & heaps of wealth so that the state taxes were exempted. And he even donated gener- ously so that the Surajkund that was hidden away, was made public.

The new idol of Shri Adeshwar Bhagwan was created on Vaishakh Vad 6th & the Aryan was done by Vidya Mandan Suriji. Now the idol was being given life establishment, the atmosphere became so very pious, pure & propitious, that the Samyug Drasti Dev gave life to the idol which breathed seven times as we humans do. This has been mentioned in the book "cholo Sidhgiri Jaeeye" written by Meghdarshan Vijayaji Maharaj who is the disciple of Chandra Shekhar, Now first we shall in reverence circumnutates the principal idol of Wada Adeshwar Bhagwan & proceed for the ashtaprokaar pooja i.e. worshipping God with 8 different substances

Coming out of the door on left side we have the Sahastrakut. Here 1024 idols have been arranged in all the four direction. It was built by Ugrasen Vardhaman Shah in the year 1718. The inscription of the same is on the two columns.

We came across the deries of Rayan Pagla's footprint & another pair of footprints nearby. And in the same structure here are recesses on the wall, one has a snake & other has a peacock. This is very next to the Rayan Pagla. Now let's see why the two images ie of snake & peacock are here.

Snake : There was a Brahmin named Sushama. And in anger he had mas- sacred his wife, son, daughter & a cow. Because of this he had reached the 7th Narbi (hell) & was born as a snake. Once a muni named Vidyadhar was reciting the Shetrunjay Mahtmay near his burrow. Now the snak being lighthearted & peace loving & with the reason that he was a Brahmin in the previous birth, could recalled his doing of the previous birth. As such he desired to fast severely for which muni guided him. The muni even took him to the hetrunjay Tirth. The snake on dying look birth in the Ishaan devlok as a handsome dev.

Peacock : Now once when Shri Adinath Bhagwan was meditating on the Shetrunjay Tirth, the peacock with the intention of giving protec- tion open his feathers over him. After his meditation Bhagwan gave the peacock sermons. It was so compassionate of Bhagwan to do so. As Shri Veer prabhu had stayed with Chandkaushik, so did Shri Adinath Bhagwan stayed with the peacock. And seeing the peacock's death approaching due to old age, helped him penance. The peacock on abstaining from four types of food died peacefully & with an auspicious state of mind & heart he reached the 4th devlok & was born as a dev. Its Bhagwan's forecast that he shall attain Moksha for from here.

And so we have the real stories of the lion, swan & vidyadhar. Now moving further from Rayan Pagla, we have the footprints dated back in the year 1452 of the Gandharvas. Further down we have the Jinalay made by Vastupal& Tejpal lets pay our reverence to Shri Simandhar swami Bhagwan residing in this Jinalay. Shri Simandhar Swami Bhagwan is at present in the Mahavidya ksetra, from where Moksha is attainable. Though the inscription on the idol mentions that its Shri Adeshwar Bhagwan. Somehow its wor- shipped as Shri Simandhar Swami Bhagwan. In the same Jinalay there is an idol of Shri Saraswati Devi, which of course is worth offering reverence to outsider the Jinalay of Shri Simandhar Swami Bhagwan on the right side in a recess you have the idol of Guruji made from 5 metals (i.e. a Panchdhatu Pratima).

The Sthanakwasi Maharaja Saheeb Shri Atmaramji had very spe- cifically stated, specifically after studying all the scriptures that the path of "Mandir Marg" is the absolute truth. As such he gave up the Sthanakvasi Marg & came to Shetrunjay Giriraj. And on seeing the Parmatma his eyes were filled with tears yes! Tears of repen- tance as he had defied the idol worship. And in true devotion his heart sang out.

"Aab to par hum sadhu Shri Sidhachal darshan Kari"

जैसे ही आप हाथी पोल में प्रवेश करते हैं, फूलों की सुगंध वातावरण को महकाती है। दाहिनी ओर स्नानगृह है।

रतन पोल में प्रवेश करते ही दोनों ओर शिलालेख मिलते हैं। बाईं ओर "कर्मा शाह" का शिलालेख है जिन्होंने सन् 1575 में तीर्थ का जीर्णोद्धार किया और सन् 1650 में अकबर द्वारा यात्री कर से मुक्ति का उल्लेख है। इसके बाद आता है मुख्य "दादा नो दरबार"। यहाँ द्वार के सामने तीन शिलालेख हैं –

कर्मा शाह की मुक्ति का शिलालेख।
दाहिनी ओर तेजपाल पुत्रों द्वारा किए गए सुधार का शिलालेख।
अकबर द्वारा करमुक्ति और साधु भगवान की यात्रा का शिलालेख।

भरत महाराजा से लेकर कर्माशाह तक 16 बार जीर्णोद्धार हुआ है। वर्तमान जिनालय का निर्माण बहाद मंत्री ने सन् 1211 में किया और मुख्य प्रतिमा का प्रतिष्ठापन कर्माशाह ने सन् 1587 में किया। पारेबर की स्थापना सन् 1670 में अहमदाबाद के सेठ शांतिदास ने की।

दादा नो दरबार प्राचीन समय में अनार्यों ने परमात्मा की मूर्ति को पूरी तरह नष्ट कर दिया था, केवल मुखमंडल सुरक्षित रहा। उस समय जो भी दर्शन करना चाहता, उसे प्रशासन को 100 स्वर्ण मुद्राएँ देनी पड़ती थीं। 16वें जीर्णोद्धार में कर्माशाह ने अपार धन देकर सभी बाधाएँ हटाईं और "दादा नो दरबार" सबके लिए खुला कर दिया।

वास्तुपाल ने संगमरमर का शिला खंड तहखाने में छिपाया था। बाद में कर्माशाह ने उस शिला से भगवान ऋषभदेव और भगवान पुण्डरिकस्वामी की प्रतिमाएँ गढ़वाईं। कहा जाता है कि प्रतिष्ठा के समय कर्माशाह की इतनी उदारता थी कि आज भी उनका नाम मूर्ति पर अंकित है। उनकी दानशीलता के कारण कल्पवृक्ष भी उनके सामने अल्पवृक्ष प्रतीत होता था। उन्होंने इतना धन दान किया कि राज्य कर माफ हुए और छिपा हुआ सूर्यकुंड भी सार्वजनिक हो गया।

नवीन आदेश्वर भगवान की प्रतिमा वैशाख वद 6 को स्थापित की गई। जब विद्या मंदर सुरीजी ने प्रतिष्ठा की, तो वातावरण इतना पवित्र हुआ कि संयुग दृष्टि देव ने प्रतिमा में प्राण प्रतिष्ठित किए और वह प्रतिमा मनुष्यों की तरह सात बार श्वास लेने लगी। इसका उल्लेख मेघदर्शन विजयजी महाराज (चंद्रशेखरजी के शिष्य) की पुस्तक “चलो सिद्धगिरि जाएँ” में मिलता है।

सहस्त्रकूट द्वार से बाहर निकलते ही बाईं ओर सहस्त्रकूट है। यहाँ 1024 प्रतिमाएँ चारों दिशाओं में विराजमान हैं। इसका निर्माण 1718 में उग्रसेन वर्धमान शाह ने किया। इसके शिलालेख दो स्तंभों पर अंकित हैं।

रायन पगला एवं सर्प-मोर की कथा यहाँ रायन पगला के चरणचिह्न हैं और पास ही एक और जोड़ी चरणचिह्न हैं। दीवार की कोठरी में एक ओर साँप और दूसरी ओर मोर की आकृति बनी है।

सर्प की कथा: सुशमा नामक ब्राह्मण ने क्रोध में अपनी पत्नी, पुत्र, पुत्री और गाय की हत्या की। उसके कारण वह सातवें नरक में जाकर साँप के रूप में जन्मा। एक बार मुनि विद्याधर उसके बिल के पास शत्रुंजय महात्म्य का पाठ कर रहे थे। पूर्व जन्म की स्मृति जागी और उसने कठोर उपवास का संकल्प लिया। मुनि उसे शत्रुंजय तीर्थ भी ले गए। मृत्यु के बाद वह ईशान देवलोक में देव बनकर जन्मा।

मोर की कथा: जब भगवान आदिनाथ शत्रुंजय तीर्थ पर ध्यान कर रहे थे, तब एक मोर ने उन्हें छाया देने के लिए अपने पंख फैलाए। ध्यान समाप्ति पर भगवान ने मोर को उपदेश दिया। मोर ने चार प्रकार के आहार त्यागकर शांतचित्त मृत्यु पाई और चौथे देवलोक में जन्म पाया। भगवान ने भविष्यवाणी की कि यह मोर यहाँ से ही मोक्ष प्राप्त करेगा।

1452 ई. के गंधर्वों के चरणचिह्न यहाँ हैं। पास ही वास्तुपाल और तेजपाल द्वारा निर्मित जिनालय है जहाँ श्री सिमंधर स्वामी भगवान की प्रतिमा विराजमान है। यद्यपि शिलालेख में इसे आदेश्वर भगवान बताया गया है, परंतु इसकी पूजा सिमंधर स्वामी के रूप में होती है। यहाँ सरस्वती देवी की प्रतिमा भी है। जिनालय के बाहर पंचधातु की गुरुजी की प्रतिमा है।

स्थानकवासी आचार्य आत्मारामजी : आचार्य आत्मारामजी ने सभी शास्त्रों का गहन अध्ययन कर यह निष्कर्ष दिया कि मंदिर मार्ग ही सत्य है। उन्होंने स्थानकवासी मार्ग त्यागकर शत्रुंजय गिरिराज पर आकर परमात्मा के दर्शन किए। उनकी आँखों से पश्चाताप के आँसू बह निकले और हृदय से भक्ति उमड़ पड़ी – "अब तो पर हम साधु श्री सिद्धाचल दर्शन करी..."

હવે હાથીપોળની અંદર પ્રવેશ કરતા ફૂલોની સુગંધ મહેકી ઊઠે છે. જમણી બાજુ સ્નાનાગાર છે, ત્યાર પછી રતનપોળમાં પેસતા બંને બાજુ પટ તેમજ જમણા હાથે દિવાલ ઉપર ૧૬૫૦ વિક્રમ સંવતમાં જીર્ણોદ્ધાર કરનાર તેજપાલ સોની નો શિલાલેખ છે. ડાબા હાથે 1575 માં તીર્થોદદાર કરનાર કર્માસા નો તથા અકબરે વિક્રમ સંવત ૧૬૫૦ માં યાત્રાવેરો માફ કર્યા નો શિલાલેખ છે.

બસ હવે સામે આવ્યો દાદાનો દરબાર. દાદા ના દરબારમાં પ્રવેશ કરવાના સન્મુખ ચોકીયારામાં અત્યારે ત્રણ શિલાલેખ છે. કર્માસાના ઉદ્ધાર નો શિલાલેખ, જમણા હાથે મોટો શિલાલેખ છે તે તેજપાલ સોનીના કરાવેલા સુધારાનો છે. અકબર બાદશાહે શત્રુંજય નો કર માફ કર્યો અને સાધુઓએ યાત્રા કરી. રતનપોળના પગથિયાં ચડતા મધ્ય ભાગમાં ઊંચા મનોહર શિખરવાળું ઘુમ્મટો ની હારમાળાથી સુશોભિત મોટું મંદિર મૂળાયક તીર્થાધિપતિ દાદાશ્રી આદેશ્વર દેવ ભગવાનનું મંદિર નજરે પડે છે. દાદાના દર્શન થતાં જ યાત્રિકોના સિર ઝૂકી પડે છે. ભરત મહારાજા થી માંડીને કર્માસા સુધીના મોટા ૧૬ ઉદ્ધારક થયા છે. વર્તમાનકાળમાં જે મંદિર છે તે સંવત ૧૨૧૧માં બાહડ મંત્રીએ બનાવેલ છે જ્યારે અત્યારે છે તે મૂળનાયક ભગવાન સંવત ૧૫૮૭ માં કર્માસાહે પધરાવેલ છે. ત્યારે દાદા નુ પરિકર ન હતું, તે અમદાવાદના શાંતિદાસ શેઠે સંવત ૧૬૭૦ માં પ્રતિષ્ઠિત કરેલ છે. પૂર્વે અનાર્યોએ પરમાત્માની પ્રતિમાના ટુકડે ટુકડા કરી નાખ્યા હતા, બચ્યું હતું માત્ર પ્રતિમાજીનું મુખ. પદ્માસન ઉપર રહેલા તે મુખના દર્શન કરવા માટે યાત્રિકોને ૧00 સોના મહોર સુબા ને આપવી પડતી હતી, પણ શત્રુંજયના ૧૬માં ઉદ્ધારક કર્માસાહે એ સુબાને પુષ્કળ ધન, સુવર્ણ વિગેરે આપીને લાખો યાત્રિકો માટે દાદાનો દરબાર ખુલ્લો મૂકી દીધો.

હાલ જે પ્રતિમાજી છે તેની આરસની શીલા વસ્તુપાળે ભોંયરામાં સંતાડેલી હતી. તેમાંથી એક વૃષભદેવ ભગવાન અને બીજી પુંડરિક સ્વામી વિગેરેની પ્રતિમા કર્માસાહે કારીગરને કરાવવા આપી હતી. આ પ્રતિમા જેની પ્રતિષ્ઠા સમયે કર્માસા એટલા ઉદાર બન્યા કે તેમના નામનો ઉલ્લેખ પ્રતિમાજી પર હાલ પણ છે. એમ કહેવાતું હતું કે કર્માસા પાસે કલ્પવૃક્ષ પણ અલ્પવૃક્ષ ગણાય. તેમણે રાજ્યનો કર આપવો પડતો હતો. તેની બદલીમાં સુવર્ણનો ઢગલો કરી કર માફ કરાવ્યો અને બીજું મહત્વનું કાર્ય એ કર્યું કે સૂરજ કુંડ છુપાવી દેવામાં આપ્યો હતો તે પુષ્કળ ધન દઈ ખુલ્લો કરાવ્યો.

આદેશ્વર દાદાની નવી પ્રતિમાનું સર્જન કરાવ્યું. વૈશાખ વદ છઠના દિવસે વિદ્યામંડનસૂરીજીએ તેનું અંજન કર્યું. મંગળ અને પવિત્ર વાતાવરણમાં જ્યારે પ્રતિષ્ઠા થઈ ત્યારે દાદા ના બિંબં માં સમ્યગદ્રષ્ટિ દેવ સંક્રાન્ત થયો અને આપણે જે રીતે શ્વાસોશ્વાસ લઈએ છીએ તે રીતે પરમાત્માએ સાત વાર શ્વાસોશ્વાસ લીધા હતા. જાણે કે પરમાત્મા સજીવન થયા. (આ વાત "ચાલો સિદ્ધગીરી જઈએ" લેખક ચંદ્રશેખર ના શિષ્ય મેઘ દર્શન શિષ્યજીએ લખેલ છે) હવે આપણે આ મૂળ નાયક દાદા ની અષ્ટ પ્રકારે પૂજા કરી પહેલી પ્રદક્ષિણા કરીએ.

ત્યારે સામે જ સહસ્ત્રકુટ ની રચના આવે છે. આ સહસ્ત્રકુટ માં ચારે દિશામાં ગોઠવણી કરીને ૧૦૨૪ પ્રતિમાજી ગોઠવેલા છે. સંવત ૧૭૧૮માં ઉગ્રસેન વર્ધમાન શાહે આ મંદિર બનાવ્યું હતું. તેનો શિલાલેખ બે સ્તંભ ઉપર કંડારેલ છે. પ્રદક્ષિણામાં આગળ ચાલતા રાયણ પગલાની દેરી નજીકમાં બીજા પગલાના દર્શન થાય છે. તેના ચોતરાની નીચે દિવાલમાં સર્પનો અને મોર નો એમ બે ગોખલા, રાયણ પગલાં નજીક છે. સર્પ અને મોરનું પૂતળું બનાવી ને કેમ ત્યાં મૂક્યું છે તે જોઈએ.

સર્પ: સુશર્મા નામનો એક બ્રાહ્મણ હતો. તેણે પોતે ક્રોધે ભરાઈને તેની પત્ની, પુત્ર, પુત્રી અને ગાયને મારી હતી તેથી સાતમી નર્કે જઈ અનુક્રમે સર્પ થયો. એકવાર તેના રાફડા પાસે મુનિ વિદ્યાધર શત્રુંજય માહાત્મ્ય કહી રહ્યા હતા. લઘુકર્મપણથી સર્પને જ્ઞાન થયું અને ગયા ભવમાં બ્રાહ્મણ હોવાથી શુદ્ધ ધર્મ પાળ્યો હતો એટલે જ્ઞાન થતાં તેને પૂર્વભવ સાંભળ્યો. અનસનની ભાવના કરી અને મુનિએ અનસન કરાવ્યું. વિદ્યાધરે સર્પને ઊંચકીને શત્રુંજય ઉપર મૂક્યો. મરણ પામીને તે ઈશાન દેવલોક માં સુંદર સ્વરૂપ વાળો દેવ થયો.

મોર : એકવાર આદિનાથ પ્રભુ શ્રી શત્રુંજય ગીરી પાસે ધ્યાનમાં રહેલા હતા. ત્યારે મયુર પોતાના પીંછા વડે જાણે છત્ર ધરતો હોય તેમ ભક્તિથી પીંછા પહોળા કરતો રહ્યો. ધ્યાન અંતે પ્રભુએ મોરને બોધ આપ્યો પ્રભુની શું કરુણા છે? જેમ ચંડકૌશિક પાસે રહ્યા વીર પ્રભુ તેમ આ મોર પાસે રહ્યા આદિનાથ પ્રભુ. વૃદ્ધ મયુર નું મરણ નજીક આવેલું જાણી પ્રભુએ એને અનસન કરાવ્યું. ચારે આહારનો ત્યાગ કરી શુભ ભાવનામાં મરણ પામી ચોથા દેવલોકમાં દેવ થયો. ભવિષ્યમાં આ તીર્થના પ્રભાવે અહીંથી જ મોક્ષ પામશે એમ પ્રભુએ કહ્યું છે.

આમ સિંહ, હંસ અને વિદ્યાધર ની કથાઓ છે. ત્યાં રાયણ પગલાંથી આગળ જતા ૧૪૫૨ ગણધરના પગલાં આવે છે. આગળ વધતા વસ્તુપાળ તેજપાળે બંધાવેલું જિનાલય આવ્યું. તેમાં રહેલા સીમંધર સ્વામી ભગવાનને વંદના કરીએ. અત્યારે તેઓ મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં વીહરિ રહ્યા છે. ત્યાંથી મોક્ષમાં પણ જવાય છે. આ પ્રતિમાજી ઉપર આદેશ્વર ભગવાન તરીકેનો લેખ છે પણ ગમે તે કારણસર પ્રતિમાજી સીમંધર સ્વામી તરીકે પૂજાય છે.

આ જિનાલય માં સરસ્વતીજીની પ્રાચીન પ્રતિમા દર્શન છે. સીમંધર સ્વામીની બહાર જમણી બાજુ કલામય ગોખલામાં પંચધાતુની ગુરુમુર્તિ છે. સ્થાનકવાસી આત્મારામજી મહારાજને શાસ્ત્રોનો અભ્યાસ કરતા, સ્પષ્ટપણે સમજાયું કે મંદિર માર્ગ સાચો છે અને તેથી સ્થાનકવાસી મત નો ત્યાગ કરીને તેઓ શત્રુંજય ગિરિરાજ પધાર્યા. પરમાત્મા ના પાવનદર્શને તેમની આંખોમાંથી પશ્ચાતાપ ની અશ્રુધારા વહેવા લાગી. મૂર્તિ તથા તેની પૂજા નું ખંડન કર્યું તેનો પશ્ચાતા થાય છે. તેમને પ્રતિમાના દર્શન કરતા જ વ્યથામાંથી મુક્તિ મળી ગઈ આનંદથી તેઓ નાચે ઉઠ્યા અને તેમના મુખમાંથી પંક્તિઓ શરીફ પડી.

"અબ તો પારભયે હમ સાધુ શ્રી સિદ્ધાચલ દર્શન કરી."

2nd Pradakshinaબીજી પ્રદક્ષિણાदूसरी परिक्रमा

Second Pradakshina (Reverential circumbulation): Front of Shri Simandhar Swami temple, there is a replica wherein Shri Adeshwar Bhagwan is residing. Its from here that you start the second circumbulation this temple. In the gone by days there were many more glowing idols in this temple. In the 18th century it rained very heavily with thunder & lightening, tearing apart the summit of the Dadas's derasar. It penetrated the temple. Scratch- ing the nose of Bhagwan, Shivering it & then burrowed into the ground.

Because the nose of the idol was shivered Shri Sangh decided to reinstate a new idol. And Seth Tarachand of Surat took the privi- leged command of doing so. In Surat itself he got carved the Idol of Shri Adeshwar Dada two in Kayosarg posture & also footprints. After which he reached Giriraj.

Now when the artisans entered the heart (innermost part of derasar known as Ghabhara), in order to moue the original idol that had been ensconced by Karmashah, a tremendous noise occurred. Due to this they all rushed out. And tried again after little while, but the voice saying no no was heard again, so the sangh sought an auspicious time to reinstate the idolof Shri Dada's Adeshwar. But at night both Tarachand & the Pujari dreamt wherein Chakeshwari Devi, acknowledged them This glorious idol has been worshipped since ages & has miraculous power & to apply a watching the shivered nose but do not remove the original idol".

The sangh on knowing about their dream made application from pearl powder & kept the original idol as & where it was. The new idolof Shri Adeshwar Bhagwan, the double kayo sag postured & the footprints were established in the derasar of Vastupal. The original idol of Shri Adeshwar Dada has remained there which we all are even till today are worshipping. Come lets worship & pray Shri Adeshwar Bhagwan "Namo Jinanam".

Vees (Twenty) Viharmaan Tirthankar : Standing before the new Shri Adeshwar Bhagwan reverently bowed down, also praying to all the Bhagwan, paying our rever- ence to all the Bhagwan of the circumbulation we even get the privilege of praying in front of Shri Simandhar Swami Bhagwan & other Vees Viharman Bhagwan. These twenty Bhagwans are even at present abiding in the Mahevedha Ksetra "Namo Jinanam".

Derasar Of Sammat Shikhar: lets offer our prayers to the twenty Bhagwan who attained Moksha in Sammat Shikhar "Namo Jinanam". We shall also offer our reverence to the God in the circumbulation & then move forward.

Adeshwar with hocks of Hair: Hutvara Adeshwar: All the Tirthankar at the time of taking diksha plucked off their own hair five hands full. But when Shri Adeshwar to pluck the fifth one Indra Maharaja refrained him from doing so. As such on doing only four hands full one lock of hair was left flowing down his shoulder. The Adeshwar Bhagwan idol made in the year 1452 along the Gandharva's footprint which is on the rear part of the derasar depicts the same appearance "Namo Jinanam".

The Main Jinalaya: From there on climbing the staircase you reach the main Adeshwar Bhagwan's Jinalaya. You bow down in reverence to all the idols residing therein "Namo Jinanam".

Sahastra Fana Purshwanath : As you move forward you offer your reverence to the Shahastra Fana Purshwanath Bhagwan. On reaching the Dada's Darbar you complete the second circumbulation.

सिमंधर स्वामी मंदिर के सामने से दूसरी प्रदक्षिणा शुरू होती है। प्राचीन काल में यहाँ अनेक तेजस्वी प्रतिमाएँ थीं। 18वीं शताब्दी में भीषण वर्षा और बिजली गिरने से दादा के जिनालय का शिखर टूट गया और भगवान की प्रतिमा की नाक क्षतिग्रस्त हो गई।

सुरत के सेठ ताराचंद ने नई प्रतिमा गढ़वाई। परंतु रात में उन्हें और पुजारी को स्वप्न हुआ जिसमें चक्केश्वरी देवी ने कहा – “इस प्राचीन प्रतिमा को मत हटाना, केवल टूटी नाक पर मोती चूर्ण का लेप कर देना।”

आज भी वही मूल प्रतिमा विराजमान है और नई प्रतिमा व चरणचिह्न वास्तुपाल के जिनालय में स्थापित हैं।

वीस विहर्मान तीर्थंकर: यहाँ 20 तीर्थंकरों की आराधना का अवसर मिलता है।

सम्मत शिखर का जिनालय: जहाँ 20 तीर्थंकरों ने मोक्ष प्राप्त किया।.

हटवारा आदेश्वर: 1452 में बनी आदेश्वर भगवान की प्रतिमा जिसमें पाँचवाँ केश लोम शेष दिखाया गया है।

मुख्य जिनालय: सीढ़ियाँ चढ़कर आदेश्वर भगवान के मुख्य जिनालय पहुँचते हैं और सभी प्रतिमाओं को वंदन करते हैं।

सहस्त्रफणा पार्श्वनाथ: अंत में सहस्त्रफणा पार्श्वनाथ भगवान की वंदना करते हैं। यहाँ पहुँचकर दूसरी प्रदक्षिणा पूर्ण होती है।

બીજી પ્રદક્ષિણા સીમંધર સ્વામીના જિનાલય ની સામે તેના જેવું જ નવા આદેશ્વરજી નું જિનાલય છે ત્યાંથી બીજી પ્રદક્ષિણા શરૂ કરવી.

નવા આદેશ્વરજી: વસ્તુપાળ તેજપાળે આ જિનાલય બંધાવ્યું છે. પૂર્વે આ જિનાલયમાં અન્ય ભગવાન બિરાજમાન હતા. ૧૮ માં સૈકામાં ગાજવીજ સાથે વરસાદ તૂટી પડ્યો અચાનક ભયંકર કડાકા સાથે વીજળી પડી. દાદાના શિખરને ફાડીને મંદિરમાં પ્રવેશેલી વીજળી દાદા ની નાસિકાને ઘસરકો લગાડીને ખંડિત કરીને જમીનમાં ઉતરી ગઈ. ખંડિત બિંબના સ્થાને નવું બીમ ભરાવવાનો શ્રી સંઘે નિર્ણય કર્યો. સુરતના તારાચંદ શેઠ નૂતન બીમ ભરાવવાનો આદેશ લઈને સુરતમાં વિધિપૂર્વક આદેશ્વર દાદા, બે કાઉસગ્ગીયા પ્રભુ તથા ચરણ પાદુકા તૈયાર કરાવીને ગિરિવર ઉપર પહોંચ્યા.

કર્માસાએ પધરાવેલ જુના આદેશ્વર દાદા ને ખસેડવા શિલ્પીઓ ગભારામાં દાખલ થયા ત્યારે ભયંકર અવાજ થયો, ગભરાઈને બહાર નીકળી ગયા. થોડીવાર પછી પ્રવેશ કરીને જૂના દાદાને ખસેડવા ગયા ત્યાં 'ના', 'ના' એવા ભયંકર અવાજ થવા થયા. સંઘે સારું મુહૂર્ત જોઈને ઉથ્થાપન નો નિર્ણય કર્યો. પણ રાત્રે સ્વપ્નમાં તારાચંદ શેઠ અને પૂજારીને ચક્કેશ્વરી દેવીએ જણાવ્યું કે ઘણા વર્ષોથી આ બીમ પૂજાતું આવ્યું છે. આ બીમ્બ ઘણું જ પ્રભાવવંતું છે. નાસિકા ખંડિત થઈ છે તો લેપ કરાવીને સમારાવી લો પણ બીમ્બ ખસેડસો નહીં. શ્રી સંઘ ને આ સ્વપ્નની જાણ થતા સંઘે નાસિકાને મોતીનો લેપ કરાવીને જુના બીમ્બને ત્યાં જ રહેવા દીધું અને નવા આદેશ્વરજી, બે કાઉસગ્ગીયા તથા ચરણપાદુકાને આ વસ્તુપાળના જિનાલાય માં પધરાવ્યા. કર્માસાએ પધરાવેલા જુના આદેશ્વર દાદા ત્યાં ને ત્યાં જ રહ્યા જેને આજે પણ આપણે પૂજી રહ્યા છીએ.

"ચાલો આદેશ્વર દાદા ના દર્શન વંદન કરીએ. 'નમો જિણાણં'"

20 વિહારમાંન તીર્થંકર: આ નવા આદેશ્વરજી ના દર્શન કરીને ભમતીમાં રહેલા ભગવાનના દર્શન જ્ઞાત કરતા કરતા સીમંધર સ્વામી વિગેરે વિહારમાંન ભગવંતોના મંદિરમાં દર્શન કરીએ. આ 20 ભગવાન આજે સમિત શિખર પર મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં સદેહે વિહરી રહ્યા છે. 'નમો જિણાણં'

સમેતશિખરજી નું દેરાસર: સમેતશિખર તીર્થમાં મોક્ષે પહોંચેલા વીસ ભગવાનને વંદના કરીએ. 'નમો જિણાણં'

ત્યાર પછી રાયણ વૃક્ષને વંદના કરીને ભમતીમાં દર્શન કરતાં આગળ વધીએ

લટ વાળા આદેશ્વરજી : તમામ તીર્થંકર પરમાત્માઓ દીક્ષા લેતી વખતે પાંચ મુષ્ટીથી લોચ કરે છે પણ પરમાત્મા આદિનાથ ચાર મુષ્ટીથી લોચ કરીને જ્યારે પાંચમી મુષ્ટીથી લોચ કરવાની તૈયારી કરતા હતા ત્યારે ઇન્દ્ર મહારાજે તે દર્શનીય અને મનોર મનોહર લટ નો લોચ ન કરવા વિનંતી કરી. પરમાત્મા તેથી ચતુર્મુષ્ટિ લોચ કરીને અટકી ગયા. ખભા ઉપર વાળની એક લટ ભટકતી રહી તેવા આદિનાથ ભગવાનની પ્રતિમા ૧૪૫૨ ગણધરના પગલાના મંદિરની પાછળની દેરીમાં છે. તેમને 'નમો જિણાણં' કહી વંદન કરીએ.

મુખ્ય જીનાલય ઉપર: ત્યાંથી દર્શન કરતા કરતા દાદર ચઢીને આદેશ્વર દાદા ના મુખ્ય જિનાલય ઉપર રહેલ સર્વ ભગવંતો ને વંદના. 'નમો જિણાણં' કહીને વંદન કરીએ.

સહસ્ત્રફણા પાર્શ્વનાથજી : પછી આગળ દર્શન કરતા સહસ્ત્રફણા પાર્શ્વનાથજી ને વંદના કરીને દાદાના દરબારમાં આવ્યા એટલે આપણી આ બીજી પ્રદક્ષિણા પૂરી થઈ.

3rd Pradakshinaત્રીજી પ્રદક્ષિણાतीसरी परिक्रमा

The Third Circumbulation: Now you can start the third circumbulation from the five brothers which is situated on the left side of the Dada's Derasar.

Derasar Of Five brothers: Lets bow down in reverence to the five grand. Jin idols "Namo Jinanam" and then move forward in our circumbulation. Now offer reverence to the divine idol of Shri Nemnath Bhagwan "Namo Jinanam".

Meru Parvat: Moving forward comes the Meru Parvat Seth Makubhai had come on Giriraj along with the ChariPalit Sangh. And in their memory a three leveled fortress of marble i.e. the Meru Parvat was built as such is situated in Mahavedha Ksetra where upon the Devas & Indra celebrate the birth of all the Bhagwans.

Ashta Padaji: As we move in the circumbulation in the Jinalaya of vees Viharman Bhagwan you come to the derasar of Ashtapadji, on the right side. A derasar worth your devotional visit. It depicts the Ravana, and also Gautam Swami climbing on with the help of sun rays. At present we cannot visualize the Ashtapadaji but we can offer our prayers on this replica of Ashtapadaji to all the 24 Bhagwans "Namo Jinannam".

Rayan Vruksha: For all the Tirthankars who come on the Shetrunjay Giriraj & Samvosaran is set up here under the Rayan Vruksha. You have all footprints of Shri Adeshwar Bhagwan which were worshipped by many surrenders. The reputed Rayan Pagla were founded by KarmaShah.

You give three circumbulation to this awe inspiring reverential Rayan Vruksha & Rayan Pagla 7 after saying your hymn (Stuti), making the motif of Svostik, you perform your third Chaityavan- dan here, out of the five Chaityavandan that are performed on the Shetrunjay Giriraj.

Nemi-Vinemi: Now as you moved forward during the circumbulation on the rear part you come across a very remarkable sculptor. And upon a very been observation with the help of a lamp you can see the reflection of Shri Adeshwar Bhagwan in the swords that are in the hands of Nemi-Vinemi. It seems as if the savior of the three world has taken three forms "Namo Jinanam". You evenhave the idols of Brahmi & Sundari.

Bharat Bahubali: Next to it you have the incomparable & extraordinary idols of Bahubali & Barat. Saying "Namo Sidhanam" lets pay our rever- ence to them.

Vijay Seth- Vijaya Sethani : The Gods had proclaimed that the act of feeding 8400 sadhu & the act of feeding Vijay seth & Vijay Sethani were at per level such was their wholesome celibacy. One had the vow of celibacy during the wearing & other during the wearing of the moon & they both were destined to be married to each other. And on knowing the vows of each other, they, instead of repenting or finding any other excuse, carried on the on the vow in a true wholesome way. Idols of both them in standing posture are estab- lished in a recess on the Giriraj. To attain such inner strength for such pure celibacy lets offer oue devotion to them.

Nav Nidhan Derasar : Moving forward you come across the Navnidhan Derasar. Lets offer our devotion to the fourteen Bhagwans that are residing in here some even all it The derasar of Chaud (14) Ratna (Jewels).

तृतीय प्रदक्षिणा की शुरुआत आप दादा के जिनालय के बायीं ओर स्थित पाँच भाइयों से कर सकते हैं।

पाँच भाइयों का जिनालय: आइए, पाँच भव्य जिन प्रतिमाओं को प्रणाम करें – “नमो जिनाणं” कहें – और फिर प्रदक्षिणा आगे बढ़ाएँ। आगे बढ़ते ही भगवान श्री नेमिनाथ की दिव्य प्रतिमा के दर्शन होते हैं – “नमो जिनाणं”।

मेरु पर्वत : आगे आते हैं मेरु पर्वत। सेठ मकुभाई चारिपालित संघ के साथ गिरिराज पर आए थे। उनकी स्मृति में संगमरमर का त्रिस्तरीय दुर्ग अर्थात् मेरु पर्वत बनवाया गया। महावैद्य क्षेत्र में स्थित यह पर्वत वह स्थान है जहाँ सभी भगवानों के जन्मोत्सव देवगण और इन्द्र मनाते हैं।

अष्टपदजी: प्रदक्षिणा करते हुए बीस विहर्मान भगवान के जिनालय में दाहिनी ओर अष्टपदजी का जिनालय आता है। यह दर्शनीय जिनालय रावण तथा गौतमस्वामी को सूर्यकिरणों की सहायता से आरोहण करते दर्शाता है। वर्तमान में वास्तविक अष्टपद का दर्शन संभव नहीं है, लेकिन इस प्रतिरूप अष्टपदजी पर हम 24 भगवान को “नमो जिनाणं” कहकर प्रार्थना कर सकते हैं।

रायन वृक्ष: सभी तीर्थंकर जब भी शत्रुंजय गिरिराज पधारते हैं, तो उनका समवसरण यहाँ रायन वृक्ष के नीचे स्थापित होता है। यहाँ श्री आदेश्वर भगवान के चरणचिह्न हैं जिन्हें अनेक श्रद्धालुओं ने पूजा है। प्रसिद्ध रायन पगला कर्मशाह द्वारा प्रतिष्ठित किए गए।

इस प्रेरणादायी पवित्र रायन वृक्ष एवं रायन पगला की तीन प्रदक्षिणाएँ दी जाती हैं और स्तुति के साथ स्वस्तिक अंकित कर तीसरा चैत्यवंदन किया जाता है (कुल पाँच चैत्यवंदनों में से)।

नेमी-विने‍मी: आगे बढ़ते हुए एक अद्वितीय शिल्पकला दिखाई देती है। दीपक की रोशनी में ध्यानपूर्वक देखने पर नेमी-विनेमी की तलवारों में भगवान आदेश्वर का प्रतिबिंब दृष्टिगोचर होता है। ऐसा लगता है मानो तीनों लोकों के रक्षक तीन रूपों में प्रकट हुए हों – “नमो जिनाणं”। यहाँ ब्रह्मी और सुंदरी की प्रतिमाएँ भी हैं।

भरत-बाहुबली: इसके बाद अद्वितीय और अप्रतिम भरत और बाहुबली की प्रतिमाएँ आती हैं। “नमो सिद्धाणं” कहकर उन्हें भी श्रद्धा से प्रणाम करें।

विजय सेठ – विजय सेठानी : देवताओं ने घोषणा की थी कि 8400 साधुओं का भोजन कराने का पुण्य, विजय सेठ और विजय सेठानी का भोजन कराना – दोनों समान स्तर का है। उनकी निर्मल ब्रह्मचर्य-प्रतिज्ञा अद्वितीय थी। वे दोनों एक-दूसरे से विवाह हेतु नियत थे, पर एक-दूसरे की प्रतिज्ञा जानकर बिना विचलित हुए उन्होंने जीवनपर्यंत उसका पालन किया। उनकी खड़ी प्रतिमाएँ गिरिराज पर एक कोटर में स्थापित हैं। ऐसे शुद्ध ब्रह्मचर्य के लिए चलिए हम भी श्रद्धा अर्पित करें।

नव-निधन जिनालय : आगे बढ़ते हुए नव-निधन जिनालय आता है। यहाँ चौदह भगवान की प्रतिमाएँ प्रतिष्ठित हैं। इसे चौद रत्नों (14 Ratna) का जिनालय भी कहते हैं।

ત્રીજી પ્રદક્ષિણા: દાદા ના દેરાસરથી આપણી ડાબી બાજુએ સૌપ્રથમ રહેલા પાંચ ભાઈના દેરાસરથી હવે આપણે ત્રીજી પ્રદક્ષિણા શરૂ કરીએ.

પાંચ ભાઈનું દેરાસર: ૫ ભાઈ ના દેરાસરમાં વિશાળ પાંચ જીન બીમ્બોને વંદના કરીએ 'નમો જિણાણં'. પછી ભમતીની શરૂઆત જ્યાંથી થાય છે ત્યાંથી દર્શન કરતાં આગળ વધીએ ત્યાં એક દેરીમાં રહેલી નેમિનાથ ભગવાનની મૂર્તિ અલૌકિક છે. વંદના કરીએ 'નમો જિણાણં'.

મેરુ પર્વત: આગળ વધતા મેરુ પર્વત આવ્યો. અમદાવાદના માકુભાઈ શેઠ શત્રુંજય ગિરિરાજ નો સશસ્ત્ર સંઘ લઈને આવેલા તે સંઘની સ્મૃતિમાં તેમણે ત્રણ ગઢ વાળો આરસનો મેરુ પર્વત બનાવરાવ્યો છે. તેની ઉપર ચૌમુખજી બિરાજે છે. વંદના કરીએ 'નમો જિણાણં'. મેરુ પર્વત મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં આવેલો છે જેની ઉપર ભગવંતો નો જન્મ મહોત્સવ દેવો અને ઇન્દ્ર કરે છે.

અષ્ટાપદજી: વીસ વિહારમાંન જિનાલયની પાછળના ભાગમાં ભમતીમાં ફરતા ફરતા આગળ વધીને એટલે જમણી બાજુ વળવાની સાથે અષ્ટાપદજી નું જિનાલય આવે છે. અત્યંત દર્શનીય આ મંદિર છે. અષ્ટાપદજીમાં રાવણને વીણા બજાવતો અને મંદોધરીને નૃત્ય કરતા બતાવી છે. ગૌતમ સ્વામીને સૂર્યના કિરણો વડે ઉપર ચડતા બતાવ્યા છે. અષ્ટાપદજી તીર્થ હાલમાં દેખાતું નથી અહીં દર્શન કરીને તે તીર્થની યાત્રાનો લાભ મેળવીએ. અષ્ટાપદજી ઉપર બિરાજમાન ચોવીસે ભગવાનને વંદના કરીએ 'નમો જિણાણં'.

રાયણ વૃક્ષ: ત્યાંથી આગળ નાની મોટી દેરીઓમાં રહેલા ભગવંતો ને વંદના કરતાં રાયણ વૃક્ષ પાસે આવી પહોંચ્યા. આ રાયણ વૃક્ષ સાશ્વત છે. શ્રી આદેશ્વર ભગવાન ૯૯ પૂર્વ વાર ( એક પૂર્વ = ૭૫૬૦ અબજ ) આ રાયણ વૃક્ષ નીચે જ સમવસર્યા હતા. તેથી આ વૃક્ષ તીર્થની જેમ જ વંદનીય છે.

આ વૃક્ષના થડ, ડાળી, પાંદડા, ફળ વગેરે ઉપર દેવોના સ્થાન છે. આ વૃક્ષના ડાળી, પાંદડા, ફળ વગેરે ભૂલથી પણ તોડવા નહીં. આ વૃક્ષના સ્વભાવિક રીતે જ નીચે પડેલા પાંદડા, ફુલ કે ડાળીને લાવીને જીવની જેમ સાચવી રાખવા, એમાં જળનું સિંચન કરવાથી સર્વ પ્રકારના અનિષ્ટો નાશ પામે છે. સુવર્ણ રત્ન કે મુક્તફળ (મોતી) ની વંદના પૂર્વક આ વૃક્ષની પૂજા કરવામાં આવે તો સ્વપ્નમાં સર્વ શુભાશુભ કહી આપે છે. આ વૃક્ષનું પૂજન કરવાથી સાકીની, ભૂત, વૈતાળ, રાક્ષસ આદિનો વળગાળ પણ દૂર થઈ જાય છે. રાયણ વૃક્ષમાંથી જેના ઉપર દૂધ ઝરે તે આત્મા ત્રીજા ભવે મોક્ષે જાય છે.

રાયણ પગલાં: આ શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર જે જે તીર્થંકર પરમાત્મા પધારે છે તે તમામનું સમવસરણ આ રાયણ વૃક્ષ નીચે મંડાય છે. આ વૃક્ષની નીચે સુરા સુરેન્દ્ર એ સેવેલ શ્રી આદેશ્વર ભગવાનની ચરણ પાદુકા છે જે રાયણ પગલાં તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. તેની પ્રતિષ્ઠા કર્માશા એ કરાવી છે. આવા મહાપ્રભાવશાળી રાયણ વૃક્ષને તથા રાયણ પગલાં ને ત્રણ પ્રદક્ષિણા આપવી. પછી રાયણ પગલાં સામે સ્તુતિ, સાથિયો કરીને શ્રી શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપરના પાંચ ચૈત્યવંદનમાં નું ત્રીજું ચૈત્યવંદન કરવું.

નમી વિનમી : પછી પાછળની ભમતીમાં આગળ વધીએ તો દેરીમાં વિશિષ્ટ પ્રકારનું શિલ્પ જોવા મળે છે. તે શિલ્પની નજીકમાં દીવો લઈને જોઈએ તો આદેશ્વર દાદાની આજુબાજુ ઊભેલી નમી-વિનમીના હાથમાં રહેલી તલવારમાં પ્રભુજીનું પ્રતિબિંબ દેખાય છે જાણે કે ત્રણેય જગતનો ઉદ્ધાર કરવા માટે પ્રભુજીએ કુલ ત્રણ રૂપ ન લીધા હોય! 'નમો જિણાણં'. બ્રાહ્મી અને સુંદરી (ભગવાનની પુત્રી) તેની મૂર્તિ પણ અંતર્ગત છે.

ભરત બાહુબલીજી: તેની બાજુમાં બીજે ક્યાં જોવા ન મળે તેવી અલૌકિક બાહુબલી અને ભરતજી ની પ્રતિમા છે. નમો સિદ્ધાણંમ કહીને તેમને વંદના કરીએ.

વિજય શેઠ - વિજયા શેઠાણી : ૪000 સાધુઓને આહાર પાણી વહોરાવવાથી જે લાભ મળે તે લાભ વિજયા શેઠ - વિજયા શેઠાણીને જમાડવાથી મળે તેમ કેવલી ભગવાને જણાવ્યું હતું. તેમાં તેમના અણીશુદ્ધ બ્રહ્મચર્ય ની મહત્તા ગવાય છે. એક ને કૃષ્ણ પક્ષના અને બીજાને શુક્લ પક્ષના બ્રહ્મચર્ય નો નિયમ હતો. યોગાનુયોગ બંનેના લગ્ન થયા, પરસ્પર ના નિયમ ની ખબર પડી, કોઈ જ પ્રકારનો અફસોસ કે સંકલ્પ વિકલ્પ ન કરતા સાથે રહીને પણ સુવિશુદ્ધ બ્રહ્મચર્યનું પાલન તેઓએ કર્યું. તે બંનેની ઉભી મૂર્તિઓ ગિરિરાજ ઉપર ગોખલામાં સ્થાપન કરવામાં આવી છે. બ્રહ્મચર્ય પાલન માટેનું બળ મેળવવા તેમના દર્શન કરીએ.

નવ નિધાન નું દેરાસર: આગળ વધતા નવનિધાનનું દેરાસર આવ્યું. અંદર રહેલા ૧૪ ભગવાનને વંદન કરીએ. કેટલાક આને ૧૪ રત્નનું દેરાસર પણ કહે છે. 'નમો જિણાણં'.

Nine Tunkનવ ટૂંકनौवा टूंक

Ninth tunk : Moving a little further on left side you meet the road that takes you to "Ninth tunk". Come lets go there. It is similar to the Dada's tunk. Facing it you have the Pundrick Swami. In the circumbulation you have Shri Mahavir Prabhu giving sermons, which are shown in the form of flowers flowing from the mouth & the same are being collected by the Gandharvas forming garlands of the same. It's a very rare statue for you to offer reverence. After having

performed your Chaityavandan before the principal idol of Shri Adeshwar Bhagwan we return to the original tunk from the Ninth Tunk & having finished the circumbulation you move forward.

Gandhariya Chaumukhji : As you moved forward towards the Jinalaya of Shri Pundrick Swami the first gandharva of Shri Rushabhdev Bhagwan & after whom the Shetrunjay Giri is also known as Pundharigiri. You get to pray to the last one is Gandhariya Chaumukhji.

We pay our devotion saying 'Namo Jinanam" to the principal idol of Shri Sartinath Bhagwan, give three reverential circumbulation & pay our statutation to all the Gods.

King Akbar who was enlightened by Jagat Guru Heersuriji Maharaj had come to sidhgiri in the year VS. 1650. At the same time 72 sanghs had also come for there pilgrimage Ramji a tree disciple from Gandhar had also come. The sangh after their salutation to god gathered in the near ground situated next to the temple of Pundrick Swami for the sermons delivered by Gurudev. Many came under the oath of celibacy. Gurudev reminded Ramji who had committed to accept this oath after he bore a child & Giriraj was the best place for taking this oath. Ramji along with his wife with true blitheness gave up all the derasar at a very tender age accepted Giriraj word & took up the fourth oath. In this memory a Chaumukhiji Janalay was built up while offering your salutationpray for such mental strength wherein you can undertake this fourth oath of celibacy. Then you move forward after paying your reverence to all the mothers who are standing with the twenty four Bhagwans. Then you reach the Jinalaya wherein you see Pundarick Swami sitting in front of Dada looking steadily at him.

Pundharik Swami: Pundharik Swami the first Gandharva Shri Rushabhdev Bhagwan had came to Shetrunjay along with Bhagwan who had asked him to settled down on Giriraj as it has miraculous power for attaining Moksha & would also give him eminence & glory. Offering dhoop, deep & akshat (rice) for pooja (prayer) we perform the fourth Chaityavandan. After performing Chaityavandan towards Pundrick Swami & the circumbulation. You move forward to eagerly meet Dada. Yes! You can. The fruit of the affords that you have put in for climbing , right from the foot of the Giriraj to this summit. Now its just God & you & your true devotion worship. Destroy all your draw- backs, blemishes and resolve to begin a new life.

Again moving forward you come back to the Dada's royal court wherein the omnipresent God is showering his benevolence on you. The expression on the Supremes face is full of tranquility, blitheness & blissfulness. Yes! All your sorrows vanish in his blessings. His compassion uproots all your sins & blemishes. Yes! You just sit there beholded in his glorification. And now you perform the fifth Chaityavandan of Shri Adeshwar Bhagwan here.

The ancient idol was re-sculptured & a new idol of stone was made by Bahad Mantri in the year of 1217 & was established by Tejpal son's in the year 1650, the idol being 52 hands in height was brought in the place called Nandivardhan, the court was Meghnad, wherein Karmashah had made & Established Shri Adeshwar Bhagwan which we all are at present worshipping you just sit there beholded, you don't feel like moving from there, Oh Lord! Bless me so, that in every birth I am opportuned to get the privilege of your worship & can always remain at your auspicious feet.

थोड़ा आगे बायीं ओर एक मार्ग है जो “नौवां टूंक” तक जाता है। यह दादा की टूंक जैसा ही है। सामने पुदरिक स्वामी की प्रतिमा है। प्रदक्षिणा में श्री महावीर प्रभु के उपदेश दर्शाए गए हैं, जिनके मुख से पुष्प झरते हैं और गंधर्व उन्हें माला के रूप में गूंथते हैं। यह अत्यंत दुर्लभ प्रतिमा है जिसे अवश्य प्रणाम करें।

गंधारिया चौमुखीजी : श्री पुदरिक स्वामी के जिनालय की ओर बढ़ते हुए हमें श्री ऋषभदेव भगवान के प्रथम गणधर – पुदरिक स्वामी के दर्शन होते हैं। शत्रुंजय गिरि को पुदरिकगिरि भी इन्हीं के नाम से जाना जाता है। अंत में गंधारिया चौमुखीजी के भी दर्शन होते हैं।

यहाँ श्री शांतिनाथ भगवान की प्रधान प्रतिमा को “नमो जिनाणं” कहकर तीन प्रदक्षिणाएँ दी जाती हैं और सभी देवों को वंदन किया जाता है।

अकबर का आगमन : जगतगुरु हीरसूरिजी महाराज से प्रेरित होकर सम्राट अकबर विक्रम संवत 1650 में सिद्धगिरि पधारे थे। उसी समय 72 संघ भी यात्रा पर आए थे। गांधार से रामजी नामक एक श्रावक भी आए थे। गुरुदेव के प्रवचनों में अनेक जनों ने ब्रह्मचर्य की प्रतिज्ञा ली। इसी स्मृति में एक चौमुखी जिनालय का निर्माण हुआ। यहाँ प्रार्थना करें कि हमें भी ऐसा मानसिक बल प्राप्त हो कि हम चतुर्थ व्रत (ब्रह्मचर्य) धारण कर सकें।

पुदरिक स्वामी: भगवान ऋषभदेव ने अपने प्रथम गणधर पुदरिक स्वामी को शत्रुंजय पर ही बसने को कहा था। यहाँ मोक्ष की सिद्धि देने वाली अपूर्व शक्ति है। धूप-दीप-अक्षत से पूजन कर चौथा चैत्यवंदन किया जाता है।

अब दादा से मिलने की उत्कंठा है। गिरिराज की तलहटी से शिखर तक किए सभी प्रयासों का फल यही है। अब केवल भगवान और आप – आपकी सच्ची भक्ति। अपनी समस्त बुराइयों और दोषों का त्याग कर नए जीवन का संकल्प करें।

दादा का दरबार आगे बढ़ते हुए आप दादा के राजदरबार में पहुँचते हैं। सर्वव्यापी भगवान आप पर अपनी करुणा की वर्षा करते हैं। उनके मुखमंडल पर शांति और आनंद की छटा बिखरी हुई है। उनकी कृपा आपके सभी दोष और पाप नष्ट कर देती है। यहीं पाँचवाँ चैत्यवंदन किया जाता है।

प्राचीन प्रतिमा प्राचीन प्रतिमा को पुनः शिल्पित किया गया और एक नई प्रतिमा 1217 में बहाद मंत्री द्वारा बनवाई गई। 1650 में तेजपाल के पुत्रों ने उसकी स्थापना की। 52 हस्त ऊँची यह प्रतिमा नन्दीवर्धन नामक स्थान से यहाँ लाई गई थी। यही भगवान आदेश्वर की प्रतिमा आज भी पूजित है।

નવમી ટૂંક: થોડા આગળ વધ્યા, એટલે ડાબી બાજુ નવી ટૂંકમાં જવાનો રસ્તો આવ્યો. ચાલો ત્યાં દર્શન કરવા જઈએ. દાદાની ટૂંક જેવી આ ટૂંક છે. સામે પુંડરીક સ્વામી છે. ભમતીમાં એક દેરીમાં મહાવીર પ્રભુના મુખમાંથી ઝરિ રહેલા ફૂલડાંને ગ્રહણ કરીને માળા ગુંથતાં ગણધરોના વિશિષ્ટ શિલ્પના પણ દર્શન કરીએ. મૂળનાયક આદેશ્વર દાદાનું ચૈત્ય વંદન કરીને નવી ટૂંકમાંથી પાછા મૂળ ટૂંકમાં આવીને ભમતીના દર્શન કરતાં કરતાં આપણે આગળ વધી રહ્યા છીએ.

ગંધારિયા ચૌમુખજી: શ્રી ઋષભદેવના પ્રથમ ગણધર અને જેમના નામથી શત્રુંજય ગિરિરાજ નું નામ પુંડરીકગીરી પડ્યું છે તે પુંડરીક સ્વામીના જિનાલય તરફ આગળ વધતા, છેલ્લે ગંધારિયા ચૌમુખજીના દર્શન કરીએ. મૂળનાયક શાંતિનાથ ભગવાનને નમો જિણાણં કહીને વંદના કરીએ ત્રણ પ્રદક્ષિણા દઈને બધા પરમાત્માને વંદના કરીએ.

અકબર પ્રતીબોધક જગતગુરુ હીરસુરીમહારાજ વિક્રમ સંવત ૧૬૫૦ માં સિદ્ધગીરી પધારેલા તે વખતે ૭૨ સંઘો યાત્રા કરવા આવેલા. જગતગુરુનો પરમ ભક્ત ગંધારનો શ્રાવક રામજી પણ આવ્યો હતો. દાદાના દર્શન કરીને પુંડરીક સ્વામીના દેરાસરની પાસેના ચોકમાં વ્યાખ્યાન ગોઠવાયું. અનેકે ચતુર્થ વ્રત સ્વીકાર્યું. ગુરુદેવે રામજી શ્રાવકને આ સ્થળે યાદી અપાવી કે વ્રત લેવાનો આ ઉત્તમ અવસર છે કેમકે તે પૂર્વે જણાવેલ કે એક પુત્ર થયા પછી તું આ મહાન વ્રત સ્વીકારીસ. ગુરુ ભગવંત ના વચનને ઉલ્લાસભેર સ્વીકારીને ભર યુવાન વયે, વાસના ને તિલાંજલિ આપીને રામજી શ્રાવક અને શ્રાવીકાઓએ ( ઉંમર ૨૨ વર્ષ) ચતુર્થ વ્રત ગ્રહણ કર્યું. તેની યાદમાં તે સ્થાને આ ગંધારિયા ચૌમુખજીનું જિનાલય બનાવ્યું. પરમાત્માને વંદન કરતી વખતે આપણે પણ નૈષ્ઠિક બ્રહ્મચર્યના પાલનની શક્તિ મેળવીએ. પછી ગોખલામાં ભગવાનને પોતાની પાસે લઈને ઊભેલી ૨૪ ભગવાનની માતાઓને પ્રણામ કરીને હવે આપણે આવ્યા છીએ; દાદા ને એકીટશે જોવા માટે સતત તેમની સામે બેસી રહેલા પુંડરીક સ્વામીના જિનાલયમાં.

પુંડરીક સ્વામીજી: પરમાત્મા ઋષભદેવના પ્રથમ ગણધર પુંડરીક સ્વામી ભગવાનની સાથે જ આ શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર પધાર્યા હતા. વિહાર કરતી વખતે પરમાત્માએ પુંડરીક સ્વામીને કહ્યું કે તમે આ ગીરીરાજ ઉપર જ રોકાઓ, આ તીર્થના પ્રભાવ પ્રભાવે તમે મોક્ષ પામશો, તમારાથી આ તીર્થ વિશેષ પ્રસિદ્ધિને પામશે. પુંડરીક સ્વામીની સાથે પાંચ કરોડ મુનિઓએ ફાગણ સુદ પૂર્ણિમાના દિને અનસન સ્વીકાર્યું અને ચૈત્ર સુદ પૂનમે પુંડરીક સ્વામી પાંચ કરોડ મુનિઓની સાથે મોક્ષે સિધાવ્યા. ત્યારથી આ તીર્થ પુંડરીકગીરી તરીકે વિશ્વમાં પ્રસિદ્ધિને પામ્યું.

ધૂપ, દીપ, અક્ષત આદિ પૂજન કરીને અહીં આપણે ચોથું ચૈત્ય વંદન કરીએ.

પુંડરીક સ્વામીનું ચૈત્યવંદન પૂર્ણ થયું. ત્રણે પ્રદક્ષિણા પણ પૂર્ણ થઈ. ચાલો હવે આદેશ્વર દાદા ને ભેટવા. ઠેઠ નીચેથી ઉપર આવવાની મહેનત જે કરી છે તેનું ફળ અત્યારે મેળવવાનું છે. બસ હવે તો ભક્તિ જ કરવી છે અને પોતાના દોષના નાશ નો સંકલ્પ કરીને નવું જીવન જીવવાનું શરૂ કરવું છે.

હવે ફરી આપણે દાદાના દરબારમાં જઈએ. પરમાત્મા આપણી સામે અમી નજર ફેંકી રહ્યા છે. અત્યંત સૌમ્ય પ્રસન્ન આનંદિત પ્રભુની મુખમુદ્રા છે. નક્કી... બધા દુઃખો આની નજરથી દુર થશે જ. આની કરુણાથી આપણા પાપો અને દોષો નાબૂદ થવાના જ. બસ.. દાદાને નીરખ્યાં કરું.... નીરખ્યાં કરું.... હવે અહીં આદેશ્વર દાદા નું પાંચમું ચૈત્યવંદન કરીએ.

પૂર્વના, કાસ્ટના મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કરીને સંવત ૧૨૧૭માં બાહડ મંત્રી વડે પાષાણના બનાવેલા અને તેજપાલ સોની દ્વારા સંવત ૧૬૫૦ માં જીર્ણોદ્ધાર કરાયેલા, ૫૨ હાથ ઊંચા નંદીવર્ધન નામના પ્રાસાદમાં આવેલા, મેઘનાદ નામના મંડપમાં બેસીને, કર્મશાએ ભરાવેલા અને પ્રતિષ્ઠિત કરેલા આદેશ્વર દાદાની આપણે હમણાં ભક્તિ કરી રહ્યા છીએ. ભવ્ય આંગીનાં દર્શન કરી ઊઠવાનું મન નથી થતું. હે દાદા ભવોભવ તારા દર્શન આપજે.

Gheti Pag ni Yatraઘેટી પાગની યાત્રાघेटी पाग की यात्रा

Gheti is famous as Gheti Pag as it is located near Atpur village. God Rishabhdev came to Shatrunjay Giri a total of 99 Purva times. One Purva means 70,560 billion (84 lakh x 84 lakh) when God Shatrunjay came, it was Phagun Sud Atham and God had climbed from the foot of this Gheti of Atpur and hence even those who do 99 Yatra have to do at least nine Yatras from the foot of Gheti. Below in Atpur village is the magnificent Jinalaya of 99 inches Adeshwar Bhagwan.

Nav tunk Yatra : On Shetrunjay you have many a Nav tunk. Come lets yatra on these Nav tunk.

As described before during Dada's yatra, in all the small derasar that comes between the Taleti & Hanuman Dhara we offered our prayer everywhere. The two routes that you see in front one of them on the right takes you to the Nav tunk, so come lets move forward on this route.

When the stairs leading to the Nav tunk opens to the fortress which is considered as a of religion. Its full of Jinalayas. Though it has tubs, the number of derasars, small deries & are comparatively high. And each idol an immaculate symbol of true faith & belief reflection of compassion, dedication & heart surrender. A cause of reason for making everyone totally engrossed in Gods devotion.

Angaarsha Peer: Come lets proceed on the left side after entering the Nav tunk door. Here you have the tomb of Angaarshapir. Each & every sanghpati offer floral garlands on the tombs before proceeding for Dada's Yatra. How Come? A Muslim tomb in a Jain Pilgrimage.

There was once a Governor of Patan named Shersha. Being young & powerful has made him dangerously indiscred. The minute he laid eye on any beautiful lady, he wanted to devour.

Once a shravak named Bharanshi from Kungh had come to Shet- runjay along with his wife Kodai, Shershah kidnapped the wife. Now Kodai in the closed room began praying to Shri Adeshwar Bhagwan. Some one incited the Governor who a sudden check in her room. And on seeing her meditating, inquired to what she was. In her reply Kodai Said, "My life has totally degenerate & is full of sins. I am meditating & praying to Shri Adeshwar Bhagwan

Some one incited the Governor who a sudden check in her room. And on seeing her meditating, inquired to what she was. In her reply Kodai Said, "My life has totally degenerate & is full of sins. I am meditating & praying to Shri Adeshwar Bhagwan & Shetrunjay Tirth- the only savor for all my sins. Even you can be sanctified if you for once see him.

The Governor along with Kodai reached Shetrunjay. He even kept one devotee named Angaasha. And on seeing the rare resplendent & divine Shri Adeshwar Bhagwan was astonished & spellbound in reflection his hands folded & head bowed down in reverence & ordered his guards for gold coins which he could offer.

But Angaarshah could not tolerate this. Being a Muslim, you bowed in front of Jain Bhagwan! Such a traitor! What does he think of himself? And when the gold coins were being offered. Angaarshah who was outraged. Struck Shri Adeshwar Bhagwan with weapons & Nan off. In doing so he felt & dies & become a Peer (Saint).

The guardians deity Kapardiyaksha harnessed the Peer & was given the task of protecting the Shetrunjay Tirth. And so a tomb was made as a protection against any further invasion. Thus all the sanghpati offers floral garland on the tomb which server as a protection of the Tirth.

Narshi Kesarji tunk: After the Angaar shapeer comes the Narshi Kesarji tunk "Namo Jinanam to the principal deity of Shri Abhnandan Swami Bhagwan. Which resides in the centre of the derasar. And our reverence "Namo Jinanam" to the surrounding 34 parmatma in the 34 deries.

Jinalay Of Samprati : As we come out of our reverential salutation to Shri Shantinath Bhagwan & even to all the Jin Idol residing in the derasar built by the Samprati Raja. Now as we keep moving forward all round us keep coming across Jinalaya & Jin idols my humble salutation with "Namo Jinanam" to one & all the Jin Pratima.

Marudevi Prasad : With the salutation to Shri Sambhavnath Bhagwan, Shri Rushabhdev Prasad, Kundiwala & Shri Chandraprabhu Swami Bhagwan, Mata enthroned on an elephant in the Marudevi Prasad "Namo Sidhanam".

On the separation because of Rushabhdev's diksha the mother Marudevi cried unendingly for 1000 years so much so that the eyes develops hoariness. When Bhagwan attained Kevalgyan the grandson Bharat took his grandmother Marudeva to her son Rushabhdev for salutation on an elephant. On making efforts to see the glorification of Shri Rushabhdev Bhagwan the hoariness of her eyes vanished & she got so engrossed in the sons disunity that the worldly parameters started diminishing & her soul climbed all the stages breaking all the barriers she attained Kevalgyan there itself sitting on the elephant. Marudeva on completing her life span attained Moksha. Thus she became the first soul to have attained Moksha in the avsarpini Kali.e. regressing life cycle.

Come lets today pay our reverence to the first siddha mother Marudeva, today in the time cycle of dismay & sins & make resolution to pray to god with true devolution & faith.

आतपुर गाँव के समीप स्थित घेती पग प्रसिद्ध है। भगवान ऋषभदेव यहाँ से 99 पूर्वाओं में शत्रुंजय पधारे थे। अतः जो भी 99 यात्रा करना चाहता है उसे कम से कम 9 यात्रा घेती पग से करनी आवश्यक है। आतपुर गाँव में 99 इंच ऊँची आदेश्वर भगवान की प्रतिमा वाला भव्य जिनालय है।

नव टूंक यात्रा : शत्रुंजय पर अनेक नव टूंक हैं। इन सभी में जिनालय हैं। हर प्रतिमा श्रद्धा और भक्ति का प्रतीक है।

अंगारशा पीर : नव टूंक में प्रवेश करते ही बायीं ओर अंगारशा पीर की मजार है। प्रत्येक संघपति यहाँ पुष्पांजलि अर्पित कर दादा की यात्रा आगे बढ़ाता है।

कथा है कि पाटन का गवर्नर शेरशाह एक बार किसी श्रावक की पत्नी को बलपूर्वक ले गया। वह स्त्री कोदाई निरंतर आदेश्वर भगवान की प्रार्थना करती रही। अंततः शेरशाह स्वयं शत्रुंजय आया और भगवान के दर्शन कर मंत्रमुग्ध हो गया। पर उसका सेवक अंगारशा यह सह न सका और प्रतिमा पर आघात कर भाग निकला। वहीं गिरकर उसकी मृत्यु हुई और वह “पीर” बन गया। उसे तीर्थ की रक्षा का दायित्व दिया गया और यहाँ उसकी मजार बनी। तभी से सभी संघपति यहाँ पुष्प चढ़ाते हैं।

नरसी केसरीजी टूंक : अंगार शापीर के बाद आता है नरसी केसरीजी टूंक। यहाँ मुख्य प्रतिमा श्री अभिनंदन स्वामी भगवान की है जो जिनालय के मध्य में विराजमान हैं। आइए हम सभी उन्हें “नमो जिनाणं” कहकर वंदन करें। साथ ही चारों ओर स्थित 34 देहरियों में प्रतिष्ठित 34 परमात्माओं को भी “नमो जिनाणं” कहकर हमारी श्रद्धा अर्पित करें।

सम्प्रति जिनालय : अब हम श्री शांतिनाथ भगवान को वंदन करते हैं और साथ ही उस जिनालय में स्थित सभी जिन प्रतिमाओं को भी, जिसे सम्प्रति राजा ने बनवाया था। आगे बढ़ते हुए मार्ग में अनेक जिनालय और जिन प्रतिमाएँ आती हैं। प्रत्येक प्रतिमा को हम विनम्रतापूर्वक “नमो जिनाणं” कहते हुए अपनी श्रद्धा समर्पित करें।

मरूदेवी प्रसाद : जब भगवान ऋषभदेव ने दीक्षा ग्रहण की, तब माता मारुदेवी वियोग में इतना रोईं कि उनके आँसू सहस्र वर्षों तक रुकने का नाम ही नहीं लिए। निरंतर विलाप के कारण उनकी आँखों में मोतियाबिंद (धुंधलापन) हो गया। जब भगवान ऋषभदेव ने कैवल्यज्ञान प्राप्त किया, तब उनके पौत्र भरत चक्रवर्ती ने अपनी दादी मारुदेवी को हाथी पर बिठाकर भगवान ऋषभदेव के दर्शन के लिए ले गए। भगवान के महिमामय दर्शन करने के प्रयास से उनकी आँखों का धुंधलापन मिट गया। पुत्र-वियोग की भावना में वे इतनी गहराई से तल्लीन हुईं कि उनके भीतर के सांसारिक आवरण धीरे-धीरे नष्ट होने लगे और आत्मा ऊर्ध्वगामी होकर समस्त अवरोधों को भेदते हुए भगवान के चरणों में ही कैवल्यज्ञान को प्राप्त कर लिया। उस हाथी पर बैठे-बैठे ही जब उनका आयुष्य पूर्ण हुआ, तब उन्होंने मोक्ष प्राप्त किया। इस प्रकार वे अवसर्पिणी काल (अवनति युग) में मोक्ष प्राप्त करने वाली प्रथम आत्मा बनीं।

आइए हम भी उन्हें वंदन करें और संकल्प लें कि सच्ची श्रद्धा से भगवान की भक्ति करें।.

ઘેટી ગામની પાસે આત્પુરમાં આવેલી હોવાથી ઘેટીની પાગ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. પરમાત્મા ઋષભદેવ શત્રુંજય ગિરી ઉપર કુલ 99 પૂર્વ વાર આવ્યા હતા. એક પૂર્વ એટલે ૭૦૫૬૦ અબજ (૮૪ લાખ x ૮૪ લાખ) જ્યારે જ્યારે પરમાત્મા શત્રુંજય પધાર્યા ત્યારે ફાગણ સુદ આઠમ જ હતી અને પરમાત્મા આત્પુરની આ ઘેટીની પગથીથી જ ચડ્યા હતા અને તેથી તો ૯૯ યાત્રા કરનારે પણ ઓછામાં ઓછી નવ યાત્રા ઘેટીની પગથીથી જ કરવાની હોય છે. નીચે આત્પુર ગામમાં ૯૯ ઇંચ ના આદેશ્વર ભગવાનનું ભવ્ય જિનાલય છે.

નવ ટૂંકની યાત્રા: શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર જુદી જુદી નવ ટૂંકો આવેલી છે તેની યાત્રા કરવા ચાલો આપણે જઈએ.

દાદાની યાત્રામાં જણાવેલ પ્રમાણે તળેટીથી હનુમાન પારા સુધી આપણે વચ્ચેની દેરીઓ માં વંદન કરતા કરતા પહોંચી ગયા છીએ. સામે જે બે રસ્તા દેખાય છે તેમાંનો જમણી બાજુનો રસ્તો નવ ટૂંક તરફ જઈ રહ્યો છે, ચાલો આપણે જમણી બાજુના નવ ટુંકના રસ્તે આગળ વધીએ.

"જ્યાં નીરખીએ નવ ટૂંકો પાતિક નો થાય ભૂક્કો "

નવ ટૂંક તરફ જતા પગથિયા, જ્યાં પૂર્ણ થયા ત્યાં કિલ્લામાં પ્રવેશ કરવાનો દરવાજો આવ્યો. આ કિલ્લામાં ધર્મનગરી છે. ઠેર ઠેર જીનાલયો પથરાયેલા છે. ટૂંકની સંખ્યા ભલે નવ પણ દેરાસરો, દેરીઓ પ્રતિમાઓની સંખ્યા તો ઘણી મોટી. એક એક શિલ્પ જાણે કે મૂર્તિમંત શ્રદ્ધાનું પ્રતીક, પરમાત્મા પ્રત્યેના સમર્પણ ભાવ અને અહોભાવનું પ્રતિબિંબ અનેકો ને ભગવત ભક્તિમાં તરબોળ કરવાનું આલંબન.

અંગારશા પીર : ચાલો નવ ટૂંકના દરવાજામાં પ્રવેશીને ડાબી તરફ જઈએ એટલે અંગારશા પીરની દરગાહ આવી. દરેક સંઘના સંઘપતિ દાદાની યાત્રા કરતી વખતે સૌપ્રથમ અહીં ચાદર ઓઢાડે છે. આમ કેમ? જૈનોના સૌથી મોટા તીર્થમાં મુસલમાન પીરની દરગાહ કેમ?

શેર શાહ નામનો પાટણનો સુબો હતો. સત્તા અને યુવાની એ તેનામાં અવીવેક નો તરઘટ મચાવ્યો હતો. ક્યાંક કોઈ રૂપસુંદરી દેખાઈ નથી કે તેને સ્વાધિન કરી નથી.

કુણઘેરનો ભાણસી શ્રાવક, પોતાની રૂપવતી પત્નીને લઈને શત્રુંજય ની યાત્રાએ જઈ રહ્યો હતો. શેરશાહે અપહરણ કરાવીને તેને પોતાના ઘરમાં બેસાડી. રોજ રૂમ બંધ કરીને કોડાઈ આદેશ્વર દાદા અને શત્રુંજય નું ધ્યાન કરતી હતી. કોઈકે સુબાના કાન ગંભીર્યા, તપાસ કરવા સુબાએ એકા એક રૂમમાં જઈને જોયું તો કોડાઈ ધ્યાનમાં લીન હતી. પૂછ્યું શું કરે છે? કહ્યું મારું જીવન પતીત થયું છે પતીતને પણ પાવન કરનાર આદેશ્વર ભગવાન અને શત્રુંજય તીર્થનું ધ્યાન કરું છું. તમે પણ એકવાર તેના દર્શન કરશો તો પાવન થઇ જશો. અને એકવાર સૂબો કોડાઈને લઈને શત્રુંજય પહોંચ્યો. સાથે અંગારસા નામના ઓલિયાને રાખ્યો છે. શત્રુંજય ઉપર અદભુત અલૌકિક દૈદિપ્યમાન આદેશ્વર ભગવાનને જોઈને શેરશાહ સૂબો સ્તબ્ધ થઈ ગયો, હાથ જોડાઈ ગયા, ભક્તિ ભાવથી મસ્તક નમી ગયું. સાથે રહેલા સેવક પાસે પરમાત્માને ચરણે ધરવા સોનામહરોનો થાળ મંગાવ્યો. અંગારસા ઓલિયા થી આ સહન થતું નથી. મુસલમાન થઈને જૈનોના ભગવાનને નમ્યો. કાફર થયો, સમજે છે શું? ત્યાં તો સોનામહરોનો થાળ ધરાવાયો, ગુસ્સે થયેલો અંગારસા આદેશ્વર ભગવાન ઉપર શસ્ત્રનો છૂટો ઘા કરીને ભાગ્યો, પડ્યો, મૃત્યુ પામીને પીર બન્યો.

શત્રુંજય અધિષ્ઠાયક કદર્પિ યક્ષે પીરને નાથ્યો, શત્રુંજય ની રક્ષા કરવાનું કામ સોંપ્યું. ભાવિમાં આવનારા મુસલમાનોના હુમલાઓને ખાળવા તેની અહીં દરગાહ બનાવાઈ. તીર્થની રક્ષા કરતા હોવાથી સંઘપતિ અહીં ચાદર ઓઢાડીને પછી આગળ યાત્રા કરે છે.

નરસિંહ કેશજી ની ટૂંક: અંગારશાપીરના સ્થાન બાદ નરસિંહ કેસજીની ટૂંક આવી. મધ્યમાં મંદિરના મૂળનાયક શ્રી અભિનંદન સ્વામીને 'નમો જિણાણં'. આજુબાજુ રહેલી 24 દેવીમાં રહેલા પરમાત્માને વંદન કરીએ 'નમો જિણાણં'.

સંપ્રતિનું જિનાલય: બહાર નીકળતા સંપ્રતિ રાજાએ બંધાવેલ દેરાસરમાં રહેલા શાંતિનાથ ભગવાન તથા અન્ય સર્વ જિનાલયોને વંદના કરીએ 'નમો જિણાણં'. હવે આગળ જેમ જેમ વધીએ તેમ તેમ ચારે બાજુ જિનાલય અને જીન બીમ્બો આવ્યા કરે છે. જ્યાં જ્યાં પ્રતિમા જીન તણી, ત્યાં ત્યાં કરવું પ્રણામ બધે. 'નમો જિણાણં' કરતા કરતા આગળ વધીએ.

મરુદેવી પ્રાસાદ: સંભવનાથ પ્રાસાદ, ઋષભદેવ પ્રાસાદ, કુંડી વાળાના તથા નરસિંહ નાથા દેરાસરમાં ચંદ્રપ્રભુ સ્વામી વિગેરેને વંદન કરતા કરતા, મરુદેવી માતાના પ્રાસાદમાં હાથી ઉપર બિરાજમાન મરુદેવી માતાને વંદના કરીએ. નમો સિદ્ધાણંમ. ઋષભની દીક્ષાથી. પુત્ર વિરહ માં હજાર વર્ષ સુધી સતત રૂદન કરતા ઋષભદેવના માતાને આંખે પડ્યા બાજી ગયા. ભગવાનને કેવળ જ્ઞાન થતા પૌત્ર ભરત દાદી મરુદેવીને તેમના પુત્ર ઋષભ ના દર્શન કરાવવા હાથી ઉપર બેસાડીને લઈ ગયો. પરમાત્મા ઋષભદેવ ભગવાનની વૃષ્ટિને જોવાનો પ્રયત્ન કરતા, હર્ષના આંસુએ પડ્યા દૂર કર્યા, પુત્રની વૃષ્ટિ જોઈને સ્વાર્થી સંસારની વિચારણા કરતા જ્ઞાનની ધરામાં આગળ વધતા માતા મરુદેવી હાથીની અંબાડી ઉપર જ કેવળ જ્ઞાન પસ્યા. આયુષ્ય પૂર્ણ થતા આ અવસર્પિણીકાલ માં સૌપ્રથમ મોક્ષે ગયાં. આમ આ કાળના પ્રથમ સિદ્ધ માતા મરુદેવીને વંદન કરીને ભગવાનના સાચા દર્શન કરવાની તેમના જેવી કળા મેળવવાનો સંકલ્પ કરીએ.

First Tunkપ્રથમ ટૂંકपहला टूंक

Sanctification On the first tunk: Come moving forward while praying our reverence to all the Jin idols in so many Jinalaya lets enter the first tunk. On this dignified & majestic Shetrunjay Giriraj so many Janalayas Have been built by numerous people who have founded many Jin idols that thinking in this term Shetrunjay has many tunks but seeing on to the principal once nine tunks are popular, so lets being with the first tunk.

Khartarvasahi : On this tunk having a four faceted Shri Adeshwar Bhagwan, its also popularly known as Chaumukh tunk. 270 feet long, 116 feet in breadth & 97 feet in height, the summit of this tunk can be viewed from 25 miles from all the four sides. This tunk was built by Suvchand & Somchand so it is also known as Suvasomani tunk.

A resident of Saurashtra Suvchand Seth was a savior for the afflicted ones & a strong believer of religion. Once he comes under financial difficulties as his ship did not return back. The depositors started demanding back their deposits. And of course the Seth paid back all of them with all that he had. But he was not able to do so to one depositor who was making a strong collection. Having nothing left what was he to do. His prestige. was at stake, so after giving a deep thought he with tearful eyes approached a wealthy Seth from Amdavad in an area called Dhansutar and requested him to accept his bill of exchange.

On receiving the bill Somchand Seth, not having any account of Suvchand Seth, minutely observed the bill & on doing so he noticed the spot that had risen a bit due to the two tear drops. He realized that the Seth was in financial crisis & had approached him in order to save his prestige& without wasting a second gave one lakh rupees to the bill holder.

As the time passed by, the delayed ship of Suvchand returned because of which he came over his financial crisis. And in order to return the amount of one lakh with the interest he went to Amdavad. After performing his pooja he approached Somchand Seth & returned the amount back. But Somchand Seth refused to accept the money & said that he had no account running in the name of Suvchand Seth so how could he accept the amount? Suvchand said "But you have helped me during my crisis & have pulled me out of it. I can never forget your benevolence. You shall have to accept the money".But Somchand did not change his decision & remained adamant. So to put an end to this discussion they came up with a solution. They both decided to build a derasar tunk on this Shetrunjay Tirth & if needed would add up some amount. And in a very short time a four faceted tunk was built & in V.S. 1675 the idol of Parmatma was established. From then on this tunk is known either as Chaumukhiyaji tunk or as Suva Soma tunk. The principal idol on this tunk is of shri Adeshwar Bhagwan. Lets offer our salutations here. On every tunk you say the litany (stuti) at the main derasar, offer your dhoop Deepak, pooja & with the swastika done with rice, sweet & fruit & then perform the Chaityavandan. At that time approximately an amount of 48 lakhs were spend on this temple. An amount of 84000 was spend behind ropes. On this tunk you have eleven big derasar, 412 Jin idols, 74 different small deries having 291 Jin idols. Totally you have 702 Bhagwans. Our reverential salutations to all the Bhagwans "Namo Jinanam". Come let's move forward.

Paanch Pandav: Behind the Jinalaya coming out you arrived to the Pandav Jinalaya built by Petlad mantri. The Panday Munis were under the oath of having food & water only after paying the salutation to Nemnath Bhagwan while traveling they got the news of Parmatma's Nirvana. Now what to do? They all look refuge of shri Shetrunjay Tirth. Here on Aaso Sud Poonam along with 20 crore, the Panday's attained Moksha. Let's pay our salutation to the five idols of pandava's "Namo Sidhanam".

Sahastrakot: Behind the Jinalaya of the Pandavas, behind the Derasar, is the Sahasrakot Jinalaya. Let us pay homage to the 24 Jin images residing there.

When bhgawan Ajitnath was wandering in our Bharat region, a total of 170 Tirthankaras were thinking about the 170 divine beings in the world, let us pay homage to them.

Here, the 14 Rajlokas are also carved in marble. According to Jain scriptures, the entire world is made up of 14 Rajlokas. This world discovered today is considered a small dot in comparison to this Rajloka. From there, let us return to the Chaumukhji tunk and go to 2nd tunk.

प्रवेश : सबसे पहले हम जिनालयों में स्थित अनगिनत जिन प्रतिमाओं को “नमो जिनाणं” कहते हुए प्रार्थना करते हुए प्रथम टूंक में प्रवेश करते हैं। शत्रुंजय गिरिराज पर असंख्य लोगों ने अनेक जिनालय और जिनप्रतिमाएँ स्थापित की हैं। इस दृष्टि से यहाँ कई टूंक बने हैं, लेकिन मुख्य रूप से नौ टूंक प्रसिद्ध हैं। अब हम प्रथम टूंक से यात्रा शुरू करते हैं।

खर्तर वसाही (चौमुख टूंक) : यहाँ चार मुखों वाला भगवान आदेश्वर की प्रतिमा विराजमान है, इस कारण इसे चौमुख टूंक कहा जाता है। 270 फुट लंबा, 116 फुट चौड़ा और 97 फुट ऊँचा यह टूंक इतना भव्य है कि इसकी चोटी 25 मील दूर से भी दिखाई देती है।

यह टूंक सुवचंद और सोमचंद द्वारा बनवाया गया था, इसीलिए इसे सुवा-सोमा टूंक भी कहा जाता है। सुवचंद सेठ सौराष्ट्र के निवासी थे, दीन-दुखियों के सहायक और धर्मनिष्ठ। एक बार उनका जहाज देर से लौटा, जिससे वे आर्थिक संकट में आ गए। जमा करने वाले धन वापस माँगने लगे। उन्होंने अपनी पूरी संपत्ति लौटाई, पर एक व्यक्ति का बकाया नहीं चुका सके।

लाचारी में आँसुओं से भरी आँखों से उन्होंने अहमदाबाद के धानसुतर क्षेत्र के एक धनी सेठ सोमचंद से मदद की गुहार की। सोमचंद ने उनके बिल पर आँसुओं के धब्बे देखे और स्थिति समझते ही तुरंत एक लाख रुपए दे दिए।

कुछ समय बाद सुवचंद का जहाज लौट आया और संकट मिट गया। वे सोमचंद को मूल व ब्याज लौटाने अहमदाबाद पहुँचे, पर सोमचंद ने स्वीकार करने से इंकार किया। तब दोनों ने मिलकर निर्णय लिया कि उस धन से शत्रुंजय पर जिनालय बनाया जाए। इस प्रकार विक्रम संवत 1675 में यह चौमुख टूंक बना और भगवान आदेश्वर की प्रतिष्ठा हुई।

उस समय लगभग 48 लाख रुपए खर्च हुए थे। यहाँ 11 बड़े जिनालय, 412 जिन प्रतिमाएँ, और 74 छोटी देहरियाँ (291 प्रतिमाओं सहित) हैं। कुल मिलाकर 702 जिनबिंब यहाँ स्थित हैं। आइए सबको “नमो जिनाणं” कहकर वंदन करें।

पाँच पाण्डव जिनालय : यह जिनालय पेटलाद मंत्री द्वारा बनवाया गया। पाण्डव मुनि प्रण लेते थे कि वे भगवान नेमिनाथ को प्रणाम करने के बाद ही भोजन करेंगे। यात्रा के दौरान ही उन्हें भगवान के निर्वाण का समाचार मिला। वे शत्रुंजय आकर यहाँ रुके और आसो सुद पूर्णिमा के दिन 20 करोड़ आत्माओं के साथ मोक्ष प्राप्त किया। यहाँ पाँच पाण्डवों की प्रतिमाओं को “नमो सिद्धाणं” कहकर वंदन करें।

सहस्त्रकोट जिनालय: पाण्डव जिनालय के पीछे सहस्त्रकोट जिनालय है। यहाँ 24 जिन प्रतिमाएँ स्थापित हैं। इसी स्थान पर भगवान अजीतनाथ के समय कुल 170 तीर्थंकरों ने एक साथ तपस्या की थी। यहाँ संगमरमर पर 14 राजलोक भी उकेरे गए हैं।

जैन शास्त्रों के अनुसार यह पूरा संसार 14 राजलोकों से बना है। वर्तमान में हम जिस ब्रह्मांड को जानते हैं, वह राजलोक के सामने एक बिंदु समान है।

પહેલી ટૂંકે જઈ પાવન થાશું : ત્યાંથી આગળ વધતા વચ્ચેના જીનાલયોમાં જિન બીમ્બોને નમસ્કાર કરતા કરતા પ્રથમ ટૂંકમાં પ્રવેશીએ .

આ મહિમાવંત શ્રી શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર અનેક વ્યક્તિઓએ અનેક જિનાલયનું સર્જન કરાવ્યું છે અને તેમાં ઘણા જૈન બીમ્બો પ્રતિષ્ઠિત કર્યા છે. તે રીતે વિચારીએ તો શત્રુંજય ઉપર ઘણી ટૂંકો છે પણ મુખ્યતાની દ્રષ્ટિએ નવ ટુંક પ્રસિદ્ધ છે, તેમાની પહેલી ટૂંકમાં પ્રવેશીએ.

ખરતરવસહી: આ ટૂંકમાં ચૌમુખજી (ચાર) આદેશ્વર ભગવાન હોવાથી ચૌમુખની ટૂંક તરીકે પણ પ્રખ્યાત છે. પ્રતિમા ૨૭૦ ફૂટ લાંબી, ૧૧૬ ફૂટ પહોળી અને ૯૭ ફૂટ ઊંચી છે. ચારે બાજુ ૨૫-૨૫ માઈલ ના ઘેરાવામાંથી આ ટૂંકનું ઊંચું શિખર દેખાય છે. આ ટૂંક સવચંદ અને સોમ ચંદ નામના બે શેઠિયાઓએ બનાવી હોવાથી સવા સોમા ની ટૂંક તરીકે પણ ઓળખાય છે.

સૌરાષ્ટ્રના વંથલી ગામના દીન દુખિયાના બેલી અને ધર્મવીર એવા સવચંદ શેઠ પરદેશથી વહાણ પાછા ન ફરતા આર્થિક મુશ્કેલીમાં મુકાયા. થાપણદારો થાપણની ઉઘરાણી કરવા લાગ્યા, શેઠે જે હતું તે બધું ચૂકવ્યું. બાકી રહેતા એક શેઠે પોતાના લાખ રૂપિયા ની તાત્કાલિક ચુકવણી કરવાની પઠાણી ઉઘરાણી કરી. હવે કાંઈ હતું નહીં ઈજ્જત નો સવાલ હતો ના પણ કેમ પડાય? ઘણો વિચાર કરીને શેઠે અમદાવાદના ધના સુથારની પોળના સોમચંદ શેઠ ઉપર અશ્રુ ભરી આંખે હૂંડી લખી આપી.

સોમચંદ શેઠ પાસે હુંડી આવી તેમના ચોપડામાં સવચંદ શેઠ નું કાંઈ ખાતું ન હતું. હૂંડીને ઘ્યાનથી જોતા, શેઠની નજરે હૂંડી લખતી વખતે પડેલા બે આંસુ થી ઉપસી ગયેલો ભાગ દેખાયો. શેઠ સમજી ગયા કે સંકટમાં આવેલા આ શેઠે ઈજ્જત બચાવવા મારા ભરોસે આ હૂંડી લખી આપી હોવી જોઈએ. પળનો એ વિચાર કર્યા વિના શેઠે લાખ રૂપિયા હુંડી લાવનારને આપી દીધા. સમય જતા વહાણો પરદેશથી પાછા ફર્યા. સવચંદ શેઠ વ્યાજ સાથે લાખ રૂપિયા ની મૂડી લઈને અમદાવાદ સોમચંદ શેઠને ત્યાં પહોંચ્યા, પૂજા કરી લીધા પછી શેઠના ચરણે રકમ પરત કરતા કરવા લાગ્યા, ત્યારે સોમચંદ શેઠે ઘસીને ના પાડતા કહી દીધું કે અમારા ચોપડે તમારું ખાતું જ બોલતું નથી પછી સી રીતે લવ? સવચંદ શેઠે કહ્યું કે પણ તમે મારી ઈજ્જત સંકટતા સમયે સાચવી લઈને મને સહાય કરી છે તમારો ઉપકાર કદી ભૂલું તેમ નથી. તમારી આ રકમ તમારે સ્વીકારવી જ જોઈએ. સોમચંદ શેઠ ટસ ના મસ ન થયા. અંતે આ ઝઘડાનો તોડ એ નીકળ્યો કે આ રકમમાં બંને શેઠિયાઓએ બીજી રકમ ઉમેરીને શ્રી શત્રુંજય તીર્થાધિરાજ ઉપર એક ટૂંકનું નિર્માણ કરવું. થોડાક સમયમાં જ આ ચૌમુખજીની ટૂંક નિર્માણ પામી. વિક્રમ સંવત ૧૬૭૫ માં પરમાત્માની પ્રતિષ્ઠા કરી ત્યારથી આ ટૂંક ચૌમુખજીની ટૂંક કે સવા સોમાંની ટૂંક તરીકે ઓળખાય છે.

ચૌમુખજીની ટૂંકના મુખ્ય દેરાસરમાં ચૌમુખજી આદેશ્વર ભગવાન છે. તેમના દર્શન કરીએ. દરેક ટૂંકમાં મુખ્ય દેરાસરે સ્તુતિ બોલીને ધુપ, દિપ, પૂજા કરીને સાથીયો કરવો, નૈવેદ્ય ફળ મૂકીને ચૈત્ય વંદન કરવું. આ મંદિરમાં તે સમયે લગભગ ૫૮ લાખ રૂપિયાનો ખર્ચ થયેલો. ૮૪ હજાર રૂપિયાના તો માત્ર દોરડા વપરાયેલા. આ ટૂંકમાં મોટા ૧૧ દેરાસરો છે, તેમાં ૪૧૨ જીન પ્રતિમા છે, જુદી જુદી ૭૪ દેરીઓ છે જેમાં ૨૯૧ જૈન પ્રતિમા છે કુલ ૭૦૨ ભગવાન છે. તમામ ભગવાનને 'નમો જિણાણં' કહીને વંદના કરીને આગળ વધીએ.

પાંચ પાંડવ: જીનાલયની પાછળ બારીમાંથી બહાર જઈએ ત્યાં પેથળ મંત્રીએ બનાવેલ પાંડવોનું દેરાસર છે. પાંડવ મુનિઓને નેમિનાથ ભગવાનના દર્શન ન થાય ત્યાં સુધી આહાર પાણીના ત્યાગ નો સંકલ્પ હતો. રસ્તામાં જ પરમાત્માના નિર્વાણના સમાચાર મળ્યા. હવે શું કરવું? બધા તીર્થો ના રાજા શત્રુંજય ગીરીરાજના શરણે આવ્યા. અહીં આસો સુદ પુનમ ના દિવસે ૨0 કરોડની સાથે પાંડવો મોક્ષે ગયા. આવા પાંચ પાંડવોની પ્રતિમાને વંદન કરીએ નમો સિદ્ધાણંમ.

સહસ્ત્રકોટ: પાંડવોના દેરાસર ની પાછળ સહસ્ત્રકોટ જીનાલય છે. જ્યાં રહેલા 24 જીન બીમ્બોને વંદના કરીએ નમો જીણાણં.

આપણા ભરત ક્ષેત્રમાં જ્યારે અજીતનાથ ભગવાન વિચરતા હતા ત્યારે વિશ્વમાં કુલ 170 તીર્થંકરો વિચારતા હતા તે ૧૭૦ પરમાત્મા ના પટને આપણે વંદના કરીએ નમો જીણાણં.

અહીં ૧૪ રાજલોકનો પટ પણ આરસમાં કોતરેલો છે. જૈન શાસ્ત્રો પ્રમાણે સમગ્ર વિશ્વનું સ્વરૂપ ૧૪ રાજલોક માય છે. આજનું શોધાયેલું આ વિશ્વ તો આ રાજલોકની સામે એક નાનકડા બિંદુ જેટલું ગણાય. ત્યાંથી પાછા ચૌમુખજીની ટૂંકમાં આવીને બીજી ટૂંકમાં જઈએ.

We shall pass through 2nd tunk and exhaust our karmaબીજી ટૂંકે જઈ કર્મ ખપાવશુંदूसरे टुक पर जाकर कर्म निभाएंगे

Chipavasahi tunk: This small short has been built by Bhavsar brothers in Vikram Samvat 1971. The main deity is Lord Adeshwar. Since Bhavsar brothers are painters, they have also painted the main deity. There are a total of 48 gods, including six small deris and 14 big deris. Let us bow down to all of them. Let us sing praises to the main deity as in the first short, let us do the same with the companions, finally let us bow down to the Chaitya, then let us bow down to Lord Shreyansh Nath in the derasar adjoining the fort.

On the outer slope, there are deris near Shri Ajitnath Bhagwan and Shri Shantinath Bhagwan. Let us bow down to both of them.

Since the second Ajitnath Bhagwan and the 16th Shantinath Bhagwan each performed a monsoon on Shatrunjay Giriraj (no other god performed a monsoon), these two deris were built for them. According to what is heard, earlier these two deris were facing each other. Pujya Nandikshan Maharaj composed the Ajitshanti Sutra here. Due to his influence, instead of facing each other, they became side by side so that no one would have to see the other god while seeing one god. (Some believe that this fact happened at the place of the pilgrimage of the six cows) Let us worship them and enter the third tunk.

द्वितीय टूंक – छिपावसाही टूंक: यह छोटा टूंक विक्रम संवत 1971 में भावसार बंधुओं ने बनवाया। मुख्य प्रतिमा भगवान आदेश्वर की है। कुल 48 प्रतिमाएँ, जिनमें 14 बड़ी और 6 छोटी देहरियाँ सम्मिलित हैं। भावसार चित्रकार होने से मुख्य प्रतिमा पर चित्रकारी भी की गई है। यहाँ भी स्तुति, स्वस्तिक, धूप-दीप और चैत्यवंदन करें। साथ ही श्री श्रेयान्सनाथ भगवान के जिनालय में भी वंदन करें।

बाहरी ढलान पर श्री अजितनाथ भगवान और श्री शांतिनाथ भगवान के समीप देरी स्थित हैं। आइए, हम दोनों को नमन करें।

चूँकि द्वितीय तीर्थंकर भगवान अजितनाथ और सोलहवें तीर्थंकर भगवान शांतिनाथ ने ही श्रवणबेलगोला गिरिराज शत्रुंजय पर चातुर्मास किया था (अन्य किसी भगवान ने यहाँ चातुर्मास नहीं किया), अतः इनके लिए ये दो देरीयाँ बनाई गईं। सुना जाता है कि प्रारंभ में ये दोनों देरीयाँ आमने-सामने थीं। पूज्य नंदिक्षण महाराज ने यहीं अजितशांति सूत्र की रचना की थी। उनके प्रभाव से, ये दोनों देरीयाँ आमने-सामने रहने के बजाय पास-पास कर दी गईं ताकि एक भगवान के दर्शन करते समय दूसरे भगवान के दर्शन सामने न आएँ। (कुछ लोगों का मत है कि यह घटना षटगाय तीर्थ स्थान पर हुई थी।) आइए, हम उनकी आराधना करें और तृतीय टूंक में प्रवेश करें।

છીપાવસહીની ટૂંક: આ નાની ટૂંક ભાવસાર ભાઈઓએ વિક્રમ સંવત ૧૯૭૧ માં બંધાવી છે. મૂળનાયક આદેશ્વર ભગવાન છે. ભાવસાર ભાઈઓ રંગારા હોવાથી મૂળનાયક ને પણ રંગ ચઢાવેલ છે. છ નાની દેરી અને ૧૪ મોટી દેરી ના મળીને કુલ 48 ભગવાન છે. બધાને નમો જીણાણં કરીએ. મૂળનાયક ભગવાન સમક્ષ પહેલી ટૂંકની જેમ સ્તુતિ બોલીએ, સાથિયો વિગેરે કરીએ, છેલ્લે ચૈત્ય વંદન કરીએ, પછી ગઢને અડીને રહેલા દેરાસરમાં શ્રેયાંશ નાથ ભગવાનને નમીએ નમો જીણાણં.

બહારના ઢોળાવ ઉપર શ્રી અજીતનાથ ભગવાન અને શ્રી શાંતિનાથ ભગવાનની પાસે પાસે દેરીઓ છે. તે બંને ભગવાનને વંદન કરીએ નમો જીણાણં.

બીજા અજીતનાથ ભગવાન અને 16 માં શાંતિનાથ ભગવાને શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર એક એક ચોમાસા કર્યા હોવાથી ( તે સિવાયના ભગવાને ચોમાસા કર્યા નથી) તે બે ભગવાનની આ દેરીઓ બનાવી છે. સાંભળવા પ્રમાણે પૂર્વે આ બંને દેરીઓ સામસામે હતી. પૂજ્ય નંદીક્ષણ મહારાજે અત્રે અજીતશાંતિ સૂત્રની રચના કરી હતી. તેના પ્રભાવે સામસામેના બદલે પાસ પાસે થઈ ગઈ જેથી કોઈને એક ભગવાનના દર્શન કરતા બીજા ભગવાનને પૂઠ ન પડે. (કેટલાક આ હકીકત છ ગાઉની યાત્રાના સ્થળે બની છે તેમ માને છે) આપણે તેમને વંદના કરીને ત્રીજી ટૂંકમાં પ્રવેશીએ.

May the sins flee in the third tunk, O Lord!ત્રીજે તે પાપ પલાય પ્રભુજી !तीसरे टुक पर जाकर पाप भाग जाए प्रभुजी!

Sakarvasahi : Seth Sakarchand Premchand of Ahmedabad has composed this tunk in Vikram Samvat 1983. In this short story, the main bhagawan is Shri Chintamani Parshvanath Bhagwan of Panchadhatu. Let us sing praises, perform Saathiya and offer Chaityavandan to him.

On this tunk the second derasar is of Shri Chandraprabhu Swami Bhagwan & third derasar is of Shri Padmaprabhu Swami Bhagwan. There are other big & small derasar also come. let's offer our devotion to them all saying "Namo Jinanam" and then move forward towards the fourth tunk.

तृतीय टूंक – साकरवसाही : विक्रम संवत 1983 में अहमदाबाद के सेठ साकरचंद प्रेमचंद ने यह टूंक बनवाया। मुख्य प्रतिमा पंचधातु से बनी श्री चिंतामणि पार्श्वनाथ भगवान की है।

यहाँ श्री चंद्रप्रभु स्वामी और श्री पद्मप्रभु स्वामी के जिनालय भी हैं। सभी प्रतिमाओं को “नमो जिनाणं” कहकर वंदन करें और आगे बढ़ें।

સાકર વસહી: અમદાવાદના શેઠ સાકરચંદ પ્રેમચંદે વિક્રમ સંવત ૧૯૮૩ માં આ ટૂંક બંધાવી છે. આ ટૂંકમાં મૂળનાયક તરીકે પંચધાતુના શ્રી ચિંતામણી પાર્શ્વનાથ ભગવાન છે તેમની સામે સ્તુતિ બોલી, સાથિયો કરી, ચૈત્યવંદન કરીએ.

આ ટૂંકમાં રહેલા બીજા દેરાસરમાં ચંદ્રપ્રભ સ્વામી તથા ત્રીજા દેરાસરમાં રહેલા પદ્મપ્રભ સ્વામીને તથા નાની મોટી દેરીમાં રહેલા સર્વ જિનેશ્વરો ને નમો જીણાણં. કહી વંદના કરીને ચોથી ટૂંકમાં જઈએ.

Don't get angry when coming on Forth tunkચોથી ટૂંકે જઈ ક્રોધ ન કરશોचौथे टुक पर जाकर क्रोध न करें।

Ujam Foi tunk: Once in Amdavad there was a Seth named Premabhai who was a nagar seth. His sister name was Ujamben. Being the sister of the nagarseth the whole city called her as Ujam Foi. At the time of marriage the brother gave 500 carts full of dowry (gift). Now when the sister was shown everything she did not express any happiness upon which the brother asked "Why sister are you not happy & satisfied if so don't worry. I shall give you more as per your desire". Ujam Foi replied "All that has been given to me are things that help in adding up worldly bondages while she desires things that help in reducing the same. If you really of my brother than get me a Jinalaya built on the Shetrunjay Giriraj". The brother replied "Sister don't worry. I shall do so in a very short time". The brother started the construction of Jinalaya which was very similar to the Jinalaya of Nandeshwar Dweep. It is in Nandeshwar Dweep where the dev's celebrate the Kalyanaks (five auspicious occasions) of Parmatma. On the four sides you have note like carving on stones. In the centre you have the main deri, on four sides you have 13-13 small deries right in the centre you have the Meru Mountain the centre of Jambudweep. And the Parmatma has been enthroned it. This Jinalaya having being created like the Nandeshwardweep was established by Ujam Foi in the year Vikram Samvant 1883.

Later on Ujam Foi along with her father had come for performing her Navvanu Yatra. While doing the yatra they received the news that Ujam Foi's husband living in Amdavad had expired. The father told his daughter that they should return back. But Ujam Foi maintend her calmness & said "What was destined to happen has happened. We even don't know what our destination is. The father in-law was also of the same opinion & asked them to return only on the completion of their Yatra. Today in Zaveri Vaad, Amdavad you have the Ujam Foi Dharmashall Ambellchatu, & derasar.

On this tunk you have two small windows from where the view of Dadas tunk & Moti Shah is very spenders.

Moving out lets pay our reverence to Shri Kunthunath Bhagwan & Shri Shantinath Bhagwan residing in two different derasar "Namo Jinanam".

Now lets enter the fifth tunk.

चतुर्थ टूंक – उजाम फोई टूंक : अहमदाबाद के नगर सेठ प्रेमाभाई की बहन उजामबेन को सब उजाम फोई कहते थे। शादी में भाई ने 500 गाड़ियों में दहेज दिया, पर बहन संतुष्ट न हुईं। उन्होंने कहा – “ये सब वस्तुएँ बंधन बढ़ाती हैं। मुझे ऐसा दान चाहिए जो बंधन घटाए। यदि आप सच्चे भाई हैं तो शत्रुंजय पर जिनालय बनवाइए।”

भाई ने शत्रुंजय गिरिराज पर जिनालय का निर्माण प्रारम्भ कराया। परमात्मा के पाँचों कल्याणकों की उत्सव-उज्जवनी करके, जैसे देवगण नंदीश्वर द्वीप पर जाते हैं, वैसे ही नंदीश्वर द्वीप पर बने ५२ जिनालय जैसी रचना यहाँ आरम्भ की गई। चारों ओर पत्थरों में जालियाँ उकेरी गई हैं। मंदिर के बीचों-बीच मुख्य देहरी है और उसके चारों ओर १३-१३ छोटी देहरियाँ हैं। ठीक मध्य में जम्बूद्वीप के बीच का मेरु पर्वत दर्शाया गया है, जिसके ऊपर परमात्मा विराजमान हैं। विक्रम संवत् १८८३ में नंदीश्वर द्वीप की इस रचना वाले जिनालय में उजमफोई के हाथों प्रतिष्ठा सम्पन्न हुई थी।

बाद में उजम फोई अपने पिताजी के साथ नव्वाणु यात्रा करने आईं। यात्रा के दौरान उन्हें समाचार मिला कि अहमदाबाद में रहने वाले उजम फोई के पति का देहांत हो गया है। पिता ने पुत्री से कहा कि अब उन्हें लौट जाना चाहिए। लेकिन उजम फोई ने धैर्य बनाए रखा और कहा – "जो होना था वह हो गया। हमें तो अपना अंतिम गंतव्य भी ज्ञात नहीं है।" ससुर भी इसी मत के थे और उन्होंने भी कहा कि यात्रा पूरी होने पर ही लौटना। आज अहमदाबाद के जवेरी वाड में उजम फोई धर्मशाला, अंबेल छत्रु और जिनालय विद्यमान हैं।

इस टुक पर दो छोटी खिड़कियाँ हैं, जहाँ से दादा का टुक और मोती शाह का अद्भुत दृश्य दिखाई देता है।

बाहर निकलते हुए आइए हम दो अलग-अलग जैनालयों में विराजમાન श्री कुंथुनाथ भगवान और श्री शांतिनाथ भगवान को अपनी श्रद्धा अर्पित करें — "नमो जिनाणं"।

अब आइए, हम पाँचवें टुक में प्रवेश करें।

<ઉજમ ફોઈની ટૂંક: એક સમયે અમદાવાદમાં પ્રેમાભાઈ નામના નગરશેઠ હતા. નગરશેઠ બેન નું નામ ઉજમ બેન. નગરશેઠના બેન હોવાના કારણે આખું નગર તેમને ઉજમફોઈ તરીકે જ ઓળખતું હતું ઉજમફોઈ ના લગ્ન સમયે તેમના ભાઈએ બહેનને આપવા ૫00 ગાડાં ભરીને કરિયાવર લઈ આવેલા.

બહેનને બધો કરિયાવર બતાવ્યો પણ બહેનને આનંદ ન થયો ભાઈ એ પૂછ્યું કેમ બહેન તને સંતોષ ન થયો. કાંઈ વાંધો નહીં હજુ પણ તારી જે ઈચ્છા હોય તે કહે તે પણ ઉમેરી દઈશું ઉજમફોઈ બોલ્યા, આ બધી સામગ્રીઓ તો સંસાર વર્ધક છે મારે તો જોઈએ સંસાર તારક ચીજ, અને તે છે શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર જેનાલય. તું મારો સાચો ભાઈ હોય તો કરિયાવરમાં શત્રુંજય ઉપર જિનાલય બાંધી આપ. ભાઈએ કહ્યું ચિંતા ન કરીશ બહેન ટૂંક સમયમાં તે પણ થઈ જશે.

ભાઈએ શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર જિનાલય નું નિર્માણ શરૂ કરાવ્યું. પરમાત્મા ના પાંચેક કલ્યાણકોની ઉજવણી કરીને દેવો જે નંદેશ્વર દ્વીપમાં જાય છે તે નંદેશ્વર દ્વીપ ઉપર આવેલા 52 જિનાલયના જેવી રચના શરૂ કરી. ચારે બાજુ પથ્થરમાં જાળીઓ કોતરી છે મંદિરમાં વચમાં મુખ્ય દેરી છે સૌથી વચ્ચે તેની આસપાસ ચારે બાજુ ૧૩-૧૩ નાની દેરીઓ છે સૌથી વચ્ચે જંબુદ્વીપની મધ્યનો મેરુ પર્વત બતાડેલ છે જેની ઉપર પરમાત્મા બિરાજમાન કરેલ છે વિક્રમ સંવત ૧૮૮૩ માં નંદેશ્વર દ્વીપ ની રચના વાળા આ જિનાલયમાં ઉજમફોઈના હાથે પ્રતિષ્ઠા થઈ.

ત્યાર પછી આ ઉજમ ફોઈ તેમના પિતા સાથે ૯૯ કરવા આવ્યા. થોડી જાત્રા થઈ અને સમાચાર આવ્યા કે અમદાવાદમાં તેમના પતિ ગુજરી ગયા. તેમના પિતાએ કહ્યું કે ચાલો આપણે અમદાવાદ જતા રહીએ ત્યારે ઉજમ હોઈએ કહ્યું કે જે થવાનું હતું તે થઈ ગયું. આપણી પણ કાલની કોને ખબર છે? એમના સસરા એ પણ કહેવડાવ્યું કે ઉજમ કહે છે તે વાત બરાબર છે તમે ૯૯ પતાવીને જ આવજો. અમદાવાદમાં ઉજમફોઈની ધર્મશાળા , આંબેલખાતું અને દેરાસર ઝવેરી વાળમાં છે.

આ ટૂંકના ચોકમાં બે નાની બારીઓ આવેલી છે તેમાંથી જોતા સહેજ દૂર દાદાની ટૂંક અને મોતીશાની ટૂંકનો દેખાવ સુંદર લાગે છે. બહાર નીકળીને જુદા જુદા બે દેરાસરમાં રહેલા કુંથુનાથ અને શાંતિનાથ ભગવાનને વંદના કરીએ નમો જિણાણં.

હવે પાંચમી ટૂંકમાં પ્રવેશીએ

Don't Have Arrogance when coming on Fifth tunk.પાંચમી ટૂંકે જઈ માન ન કરશોपाँचवें टुक पर जाकर गर्व न करें।

Hemabhai's tunk :Hemabhai of Amdavad constructed this tunk in the year V.S. 1882. It has three summits. The principal idol of Shri Ajinath Bhagwan was consecrated in the year 1886. Along with Pundarik Swami there are two more four faceted. Lets do our stuti, swastika & Chaityavandan.

पंचम टूंक – हेमाभाई टूंक : अहमदाबाद के हेमाभाई ने विक्रम संवत 1882 में यह टूंक बनवाया। मुख्य प्रतिमा श्री अजीतनाथ भगवान की है, जिसकी प्रतिष्ठा विक्रम संवत 1886 में हुई। यहाँ तीन शिखर और पुदरिक स्वामी सहित कई चौमुखी प्रतिमाएँ हैं।

હેમા ભાઈ ની ટૂંક :અમદાવાદના નગરશેઠ શ્રી હેમાભાઇએ આ ટૂંક વિક્રમ સંવત ૧૮૮૨ માં બંધાવી છે. ઉપર ત્રણ શિખરો છે. મૂળનાયક શ્રી અજીતનાથ ભગવાનની વિક્રમ સંવત ૧૮૮૬ માં પ્રતિષ્ઠા કરી શ્રી કુંડળીક સ્વામી તથા બીજા બે ચૌમુખજી પણ છે. સ્તુતિ , સાથિયો ચૈત્ય વંદનાદી કરીએ.

On The Sixth tunk Remove Fraud & Jugglery.છઠ્ઠી તે માયા ને વીસરો પ્રભુજીछठवें टुक पर जाकर माया को भुलाएँ, प्रभुजी।

Modi's tunk: After coming out of 5th tunk we enter the sixth Modi's tunk. A wealthy business man from Amdavad Premchand Luvji Modi had come to Shetrunjay Maha Tirth with Chari Palit Sangh. Fasonated under the auspicious atmosphere he got so inclined & sentimental that he got this tunk built in the year V.S. 1837.

The principal idol is of Shri Rushabhdev Bhagwan. Our salutation, stuti, swastika & Chaityavandan.

On two sides you have idols of Shri Sahastrafanna Parshwanath. The idol had emerged from Arab Sea. Our salutation "Namo Jinanam". You have the Sasu-Vahu (Mother, daughter-in-law crevices that's worth seeing they remind you of the carving of the Delwala Temples. On the pillars you have a inscription of serpent & Scorpio biting & Monkey biting.

Behind the temple of the principal idol seeing from one side in front you have the hill of Bhadwa wherein Shamb Padyuman along with eight & half crore had attained Moksha. You can view the beautiful carve that takes you to the route of the Cha Gau Circumbulation & Gheti Ne Paag- from distance lets pay our Salutation "Namo Jinanam"

Lets come out & on the lower level you can view the Mystical Kuldevi idol of Premchand

Adbadji Dada : While going down you can see a miraculous idol of Shri Adinath Bhagwan which is carved in the famous hill called Hulamana hill of Adbadji Dada. The children find it very fascinating & Jay inspiring.

षष्ठ टूंक – मोदी टूंक: अहमदाबाद के व्यापारी प्रेमचंद लवजी मोदी ने विक्रम संवत 1837 में यह टूंक बनवाया। मुख्य प्रतिमा भगवान ऋषभदेव की है। यहाँ सहस्रफणा पार्श्वनाथ की प्रतिमाएँ भी हैं जो अरब सागर से प्राप्त हुई थीं।

हमारी नमन "नमो जिनानम"। यहाँ सासू-बहु (मां और बहू) की संरचनाएँ भी हैं, जिन्हें देखना योग्य है; ये आपको देलवाला मंदिरों की नक़्क़ाशी याद दिलाती हैं। स्तंभों पर साँप, बिच्छू और बंदर के काटने की उत्कीर्णनाएँ भी हैं।

यहीं से भाड़वा पर्वत का दृश्य दिखाई देता है जहाँ श्रीकृष्णपुत्र सांब-प्रद्युम्न ने 8.5 करोड़ मुनियों के साथ मोक्ष प्राप्त किया।

चलो बाहर आते हैं, और निचली सतह पर आप प्रेमचंद की रहस्यमयी कुलदेवी की मूर्ति देख सकते हैं।

अदबज्जी दादा:: इस स्थल पर श्री आदिनाथ भगवान की चमत्कारी प्रतिमा है, जो प्रसिद्ध हुलमाना पहाड़ी पर उत्कीर्ण की गई है। यह पवित्र चित्र सभी भक्तों, खासकर बच्चों के लिए प्रेरणा और भक्ति का स्रोत है, क्योंकि यह भगवान की दिव्य और अद्भुत उपस्थिति को दर्शाता है। यह स्थल अपनी आध्यात्मिक महत्ता और प्रतिमा से जुड़ी चमत्कारी शक्ति के लिए पूजनीय है।

મોદી ની ટૂંક :પાંચમી ટૂંકમાંથી બહાર નીકળીને આપણે હવે આ છઠ્ઠી મોદીની ટૂંકમાં પ્રવેશીએ. અમદાવાદના શ્રીમંત વેપારી પ્રેમચંદ લવજી મોદી શ્રી શેત્રુંજય મહાતીર્થનો સશસ્ત્ર સંઘ લઈને અત્રે આવ્યા હતા. અહીંના સાત્વિક વાતાવરણથી મુગ્ધ થયેલા તેમણે ભાવવિભોર બનીને વિક્રમ સંવત ૧૮૩૭ માં આ ટુંકનું નિર્માણ કર્યું. મૂળનાયક શ્રી ઋષભદેવ ભગવાન છે તેમને વંદના કરીએ સ્તુતિ , સાથિયો ચૈત્ય વંદન કરીએ.

બે બાજુ સહસ્ત્ર ફણા પાર્શ્વનાથ ભગવાનના મંદિર છે. તેમના પ્રતિમાજી અરબી સમુદ્રમાંથી પ્રગટ થયા હતા. તેમને વંદન કરીએ નમો જિણાણં. તે મંદિરમાં સાસુ વહુના ગોખલા જોવા લાયક છે તે દેલવાડા ની કોતરણી ની યાદ અપાવે છે. સ્તંભો ઉપર સાપ કરડતો હોય, વીંછી કરડતો હોય અને વાંદરો કરડતો હોય તેવી પૂતળીઓ છે.

મૂળ નાયક ના મુખ્ય મંદિરની પાછળ ગઢના એક ભાગમાંથી જઈએ તો સામે ભાડવાનો ડુંગર જ્યાં સાંબ પ્રધુમ્ન ૮.૩0 કરોડ સાથે મોક્ષે ગયા છે. છ ગાઉની પ્રદક્ષિણાની કેડી તથા ઘેટીની પાગે જવાનો વળાંક લેતો મનોહર રસ્તો દેખાય છે. દૂરથી આપણે વંદના કરીએ નમો જિણાણં.

આ ટૂંકમાં રહેલા અજીતનાથ, ચંદ્રપ્રભ સ્વામી વગેરે સર્વ જિનેશ્વરોને નમો જિણાણં, વંદના કરીને બહાર નીકળતા નીચેના ભાગમાં કુંડની બાજુમાં પ્રેમચંદ શેઠની કુળદેવીની ચમત્કારિક મૂર્તિ દેખાય છે.

અદબદજી દાદા : નીચે ઉતરતા બાળકોને અતિશય આનંદ આપતી દાદાના હુલામણા નામે પ્રસિદ્ધ પહાડ માં કોતરેલી અદભુત આદિનાથજી ની મૂર્તિ દેખાઈ રહી છે.

Don't Have Greed on the 7th tunk.સાતમી ટૂંકે જઈ લોભ ના કરશોसातवें टुक पर जाकर लोभ मत करिए।

Balavasini tunk :This tunk Was built in the Year V.S. 1893. by Deepchand (Balabhai) who was a resident of Dhodha & also who had built the famous goudi derasar in B'Bay salutation to the principal idol of Shri Adeshwar Bhagwan, lets perform Stuti, swastika & Chaityavandan.

Our salutation to the four faceted Bhagwan along with other bhagwans "Namo Jinanam'. Our Salutation to Pundarik Swami & other Bhagwans residing here "Namo Jinanam'. Paying our salutation to Shri Vasupujya Swami Bhagwan, Shri Ajitnath Bhagwan, Shri Shantinath Bhagwan & other Bhagwans residing in many more Jinalaya "Namo Jinanam". Lets move forward to the eighth tunk Of Motishah.

सप्तम टूंक – बालवसाही टूंक :विक्रम संवत 1893 में ढोढा निवासी दीपचंद (बालाभाई) ने इसे बनवाया। मुख्य प्रतिमा भगवान आदेश्वर की है। यहाँ अनेक जिनालय और प्रतिमाएँ हैं – जिनमें श्री वासुपूज्यस्वामी, श्री अजीतनाथ, श्री शांतिनाथ और पुदरिक स्वामी शामिल हैं। आइए स्तुति, स्वस्तिक और चैत्यवंदन करें।

हम चार मुख वाले भगवान और अन्य सभी भगवानों को नमन करते हैं – "नमो जिनानम्"।

हम पुंडरीक स्वामी और यहाँ निवास कर रहे अन्य भगवानों को नमन करते हैं – "नमो जिनानम्"।

हम श्री वासुपूज्य स्वामी भगवान, श्री अजितनाथ भगवान, श्री शांंतिनाथ भगवान और कई अन्य जिनालयों में निवास कर रहे भगवानों को नमन करते हैं – "नमो जिनानम्"।

अब आइए आगे बढ़ें और मोटिशाह के आठवें टुक की ओर जाएँ।

બાલાવશીની ટૂંક :મુંબઈમાં પ્રસિદ્ધ ગોડીજી દેરાસર બનાવનાર ઘોઘા નિવાસી દીપચંદભાઈ બાલાભાઈ એ શેત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર વિક્રમ સંવત 1893 માં આ ટૂંક બંધાવી.

મૂળનાયક શ્રી આદેશ્વર ભગવાનને વંદના સ્તુતિ, સાથિયો, ચૈત્ય વંદનાદી કરીએ.

ઉપર ચૌમુખજી વગેરે ભગવાનને વંદના કરીએ. નમો જિણાણં. પુંડરિક સ્વામી આદિ જે જે ભગવાન અત્રે બિરાજે છે તે સર્વેને પણ વંદના કરીએ નમો જિણાણં.

અન્ય જીનાલયોમાં બિરાજમાન વાસુપૂજ્ય સ્વામી, અજીતનાથ, શાંતિનાથ આદિ સર્વ ભગવંતો ને નમો જિણાણં કહીને આઠમી ટૂંકમાં જઈએ. હવે છે આઠમી ટુંક - મોતીશાની ટૂંક.

Discard attachment on coming to the 8th tunk.આઠમી ટૂંકે જઈ મમતાને તજશોआठवें टुक पर जाकर ममता का त्याग करिए।

The description of this Motishah tunk has already been done while entering the Rampole. The ninth tunk is Dada Moti tunk.

इस टूंक का विवरण रामपोल प्रवेश के समय ही किया जा चुका है।

આ મોતીસા શેઠની ટૂંકનું વર્ણન આપણે રામપોળ ની અંદર પેસતા કરી લીધું છે અને નવમી ટૂંક દાદાની મોટી ટૂંક

Navmi tunkનવ મે તે દાદાને ભેટોनवें टुक पर जाकर दादा से मिलिए।

Dada Moti tunk :Embrace The Dada On ninth tunk All the jinalaya starting from the entrance of Vaghan pole upto Ratan pole are considered to be in the Ninth tunk.

1.5 gau, 6 gau, 12 gau yatra of Shethrunjay Giriraj

{1 gau equals to a measure of distance about one mile & a half}

1.5 gau Yatra (Circumbulation) : After salutation to Shri adeshwar Dada performing Chaityavandan & coming out of Rampole on right side, on the other part & surrounding the fortress there is a track of Circumbulation & doing so we move forward. After crossing the Gheti ni Paag route, moving towards Hanuman Dhara there is a pond near it. We perform Chaityavandan at the four faceted. Again go back to Dada's Darbar via Hanuman Dhara pay our salutation. And thus complete the 1.5 gau Yatra.

6 Gau Yatra : While circumnutating the 6 gau you come across the Bhadva Hills. Here on Fagun Sud Terass(13) along with eight & a half crore Shank Pradyuman had attained Moksha. Many circumbulate the 6 gau Yatra with zeal and enthusiasm.

After salutation & performing Chaityavandan before Shri Adeshwar Bhagwan on Shetrunjay Giriraj we come out of Rampole & on right side we move forward for the 6 gau Yatra proceeding further on the right we come to the Mokhari Tekari on which you have the deri of Devaki's six son.

Devaki's Six Son : The mother of Krishna had given birth to six sons prior to giving birth to Shri Krishna. Kansa who had heard that the 7th son of Devaki will bring his death, had taken away the six foe tees under an oath given to him. But having destined for a longer life span the guardian deity Haranigameashi had safely kept the six sons with Sulsa, the wife of scripant Sarthvahari & in exchange had kept their six dead son with Devaki. And Kansa who thought them to be Devaki living son's banged the childs Head against the stone, feeling satisfied of having killed the child.

Now the six sons of Devaki had later on taken diksha under Shri Nemnath Bhagwan & being arduous and self disciplined severer penance had attained Kevalgyan & even Moksha on Shetrunjay Giriraj. You have their statues here our salutation "Namo Sidhanm".

Ulkajal & Footprints of Shri Adinath Bhagwan : Moving forward for half a gau we reach a place named Ulkajal. In gone by days we had the Nman Jal of Dada pouring here thus it is said. Next to it we have a deri having the footprints of Shri Adinath with our salutation lets perform Chaityavandan.

Chandan Talavadi (Pond) : After the Chaityavandan & moving forward for three quarter of a gau comes the Chandan Talavadi. Chillanmuni a strong penance disciple of Sudharma, Gandhava of Shree Rushabhdev Bhagwan together with the sangh were climbing the Shetrunjay Giriraj while doing so they all became very thirsty & on their request & seeing them in pain, the Mahatma with miraculous power (labdhi) created a pond & people quench their thirst. The pond became famous as the Chillan Talav and as days went by it became famous as the Chandan Talav.

Deri of Shri Ajinath Bhagwan, Shantinath Bhagwan :Next to Chandan Talav there are two small deries. Shri Ajinath Bhagwan & Shri Shantinath Bhagwan had spent their Chaumasu here on Shetrunjay Giriraj. In their memory these two deries were made prior of course they were facing each other. But when Nandeshwar minu was creating the stavan of Ajdshanti the deries were brought together side by side. This was because he did not want his back turned towards any Bhagwans (of course many are of the opinion that this incident took place in the Nav tunk. Lets peform Chaityavandan hare too.

A little further from Chillan Talav near the Kotha Tree (sour fruit) there is a cave you have the idol of Shri Rushabhdev made by Bharat Chakravorty. Its made of precious stone. Any devotee who does the penance of three days (Atham) & if the guardian deity. Lets you have the derasar of this Pratimaji this devotee surely attains Moksha in the 3rd birth.

Sidhashilla : As we proceeded a little further the Sidhshilla arrived. Innumerable souls have attained Moksha from this sheela (Stone). Their atoms are still in the atmosphere here so to feel & gain them to make our life One come, lets perform the 108,27,21, or 12 loggas kayosarg in the santhara mudra. Doing so lets move forward.

Bhadava Dungar (Hill) : As we moved ahead for two miles we could view the Bhadva Dungar. Shri Krishna's son Shank Prdyuman along with eight & half muni had attained Moksha have on Fagun Sud 13 come lets climb up & pay our salutation saying "Namo Sidhanam & perform Chaityavandan.

Siddhavad : After performing Chaityavandan we climb down Bhadva Dungar & at the foothill there is the Vad tree (Banyan tree). Its not an ordinary tree. Under this tree innumerable souls have attained Moksha & so its popularly known as Sidhavad. Here you have the footprints of Shri Rushabhdev Bhagwansaying "Namo Jinanam & the stuti we perform the Chaityavandan.

After we are done with the Chaityavandan we come to an end to the Shetrunjay Giriraj Six Gau Yatra. On Fagun Sud 13 near the village of Atpur tents are set up for the pilgrimers who perform the six gau yatra. They become engrossed immensely doing the Sadarmik Bhakti.

Twelve Gau Yatra : In earlier days paying reverence to Shri Adeshwar Bhagwan of Bhandariya village while coming from Pallitana via Dohishalla doing the of Kadamgiri crossing the Shetrunji river then Yatra of Hastagiri & again come back to Pallitana completed the 12 gau yatra. But now having the dam built on the Shetrunji river you got to satisfy yourself by doing the yatra of Hastagiri & Kadamgiri.

In the Nawanu Yatra you have to do the one & a half, six & the twelve gau yatra.

नवम टूंक – दादा मोती टूंक : रामपोल से रतनपोल तक के सभी जिनालय नवम टूंक में गिने जाते हैं। यहीं दादा आदेश्वर का मुख्य दरबार है।

शत्रुंजय गिरिराज की ढाई गाउ, छह गाउ और बार गाउ की यात्रा

{1 गौ लगभग डेढ़ मील की दूरी के बराबर होता है।}

डेढ़ गौ यात्रा : श्री आदेश्वर दादा को नमस्कार करके, चैत्य वंदन करने के बाद और रामपोल से दाईं ओर निकलते ही, किले के चारों ओर एक परिक्रमा मार्ग है। इस मार्ग पर चलते हुए हम आगे बढ़ते हैं। घटे नी पाग मार्ग को पार करने के बाद, हनुमान धारा की ओर बढ़ते हुए उसके पास एक तालाब है। वहां चार मुखी पर चैत्य वंदन करते हैं। फिर हनुमान धारा के रास्ते दादा के दरबार वापस जाकर नमस्कार करते हैं। इस प्रकार 1.5 गौ यात्रा पूरी होती है।

छह गौ यात्रा : छ गौ की परिक्रमा करते समय आप भाड़वा पहाड़ियों के पास पहुँचते हैं। यहाँ, फागुन सुद तेरस (13) को, साढ़े आठ करोड़ शंख प्रद्युम्न ने मोक्ष प्राप्त किया था। कई लोग उत्साह और भक्ति के साथ छ गौ यात्रा करते हैं।

श्री आदेश्वर भगवान के प्रति नमस्कार और चैत्य वंदन करने के बाद, शत्रुंजय गिरिराज पर रामपोल से बाहर निकलकर दाईं ओर बढ़ते हैं और छ गौ यात्रा के लिए आगे बढ़ते हैं। दाईं ओर आगे बढ़ते हुए आप मोकरी टेकड़ी पर पहुँचते हैं, जहाँ देवकी के छह पुत्रों की देरी स्थित है।

देवकी के छह पुत्र: श्रीकृष्ण की माता देवकी ने श्रीकृष्ण के जन्म से पहले छह पुत्रों को जन्म दिया था। कंस ने सुना था कि देवकी का सातवां पुत्र उसके मृत्यु का कारण बनेगा, इसलिए उसने एक शपथ के अनुसार पहले छह पुत्रों को छीन लिया। लेकिन लंबी आयु के लिए नियत, संरक्षक देवता हरणिगमेेशी ने इन छह पुत्रों को सुरक्षित रूप से सुलसा (सार्वत्रिक सर्पंतार्थी सर्तवाहारी की पत्नी) के पास रखा और बदले में उनके छह मृत पुत्रों को देवकी के पास रखा। कंस, जिन्हें लगा कि ये देवकी के जीवित पुत्र हैं, ने बच्चों का सिर पत्थर से फोड़ दिया, यह मानकर कि उसने बच्चों को मार डाला।

अब देवकी के छह पुत्रों ने बाद में श्री नेमनाथ भगवान के तहत दीक्षा ली और कठिन तपस्या एवं कठोर अनुशासन के द्वारा उन्होंने केवलज्ञान प्राप्त किया और शत्रुंजय गिरिराज पर मोक्ष भी प्राप्त किया। यहां उनके प्रतिमाएं स्थापित हैं, हमारी नमन: "नमो सिद्धानम"।

उलकाजल एवं श्री आदिनाथ भगवान के पदचिह्न : आधा गाऊ आगे बढ़ने पर हम उल्काजल नामक स्थान पर पहुँचते हैं। प्राचीन काल में कहा जाता है कि यहाँ दादा का नाम जल गिरता था। इसके पास ही एक डेरी है जिसमें श्री आदिनाथ भगवान के पदचिह्न हैं। हमारी नमन के साथ आइए यहाँ चैत्यवंदन करें।

चंदन तालवाड़ी (तालाब): चैत्यवंदन के बाद और तीन चौथाई गाऊ आगे बढ़ने पर चंदन तालवाड़ी आती है। चिल्लनमुणि, जो सुदर्म के एक कठोर तपस्वी शिष्य थे, और श्री ऋषभदेव भगवान के गंधव व संघ के साथ शत्रुंजय गिरिराज पर आरोहण कर रहे थे। इस दौरान सभी को बहुत प्यास लगी। उनकी प्रार्थना पर और उनकी पीड़ा देखकर, महात्मा ने अद्भुत शक्ति (लब्धि) से एक तालाब की रचना की और लोगों ने अपनी प्यास बुझाई। यह तालाब चिल्लन ताल के नाम से प्रसिद्ध हुआ और समय के साथ इसे चंदन ताल के नाम से जाना गया।

श्री अजीनाथ भगवान और शांतिनाथ भगवान की देरी: चंदन ताल के पास दो छोटी देरी हैं। श्री अजीनाथ भगवान और श्री शांतिनाथ भगवान ने शत्रुंजय गिरिराज पर यहाँ अपना चौमासु बिताया। उनकी स्मृति में ये दोनों देरी बनाई गईं। मूल रूप से ये देरी एक-दूसरे की ओर मुख किए हुए थीं। लेकिन जब नंदेश्वर मीनु ने अजीधशांति का स्तवन बना रहे थे, तो इन देरी को एक साथ साइड-बाय-साइड लाया गया। इसका कारण यह था कि वे किसी भी भगवान की पीठ की ओर मुड़ना नहीं चाहते थे। (कई लोगों का मानना है कि यह घटना नव तुक में हुई थी)। आइए यहाँ भी चैत्यवंदन करें।

चिलान ताल से थोड़ी दूर, कोथा वृक्ष (खट्टे फल) के पास एक गुफा है, जिसमें श्री ऋषभदेव की प्रतिमा रखी है, जिसे भरत चक्रवर्ती ने बनाया है। यह कीमती पत्थर से बनी है। कोई भी भक्त जो तीन दिन (आठम) की तपस्या करता है और यदि रक्षक देवता उसे इस प्रतिमाजी की देरी में प्रवेश करने की अनुमति देता है, तो वह भक्त निश्चित रूप से तीसरी जन्म में मोक्ष प्राप्त करता है।

सिद्धशिला : जैसे ही हम थोड़ी आगे बढ़े, सिद्धशिला दिखाई दी। अनगिनत आत्माओं ने इस शिला (पत्थर) से मोक्ष प्राप्त किया है। उनके अणु अभी भी यहाँ के वातावरण में मौजूद हैं। इन्हें महसूस करने और प्राप्त करने के लिए तथा अपने जीवन को एकाकार बनाने हेतु, आइए 108, 27, 21, या 12 लोक्कों का कायोसरग संध्या मुद्रा में करें। ऐसा करने के बाद हम आगे बढ़ें।

भाड़वा डूंगर (पहाड़) : : जैसे ही हम दो मील आगे बढ़े, हमें भाड़वा डूंगर दिखाई दिया। यहाँ श्री कृष्ण के पुत्र शंख प्रद्युम्न और साढ़े आठ करोड़ मुनियों ने फागुन सुद 13 को मोक्ष प्राप्त किया। आइए हम ऊपर चढ़कर उन्हें नमन करें और कहें "नमो सिद्धानम" तथा चैत्यवंदन करें।

सिद्धवड : चैत्यवंदन करने के बाद हम भाड़वा डूंगर से नीचे उतरते हैं और तलहटी में एक वड (बरगद) का पेड़ है। यह कोई साधारण पेड़ नहीं है। इस पेड़ के नीचे अनगिनत आत्माओं ने मोक्ष प्राप्त किया है, इसलिए इसे लोकप्रिय रूप से सिद्धवड के नाम से जाना जाता है। यहाँ श्री ऋषभदेव भगवान के पदचिह्न हैं। आइए "नमो जिनानम" कहते हुए स्तुति करें और चैत्यवंदन करें।

चैत्यवंदन समाप्त करने के बाद हम शत्रुंजय गिरीराज की दोड़ गाउ (छः गाउ) यात्रा को समाप्त करते हैं। फागुन सुद 13 को अटपुर गाँव के पास तीर्थयात्रियों के लिए तंबू लगाए जाते हैं, जो छह गाउ यात्रा करते हैं और इस दौरान सादर भक्ति में अत्यधिक लीन हो जाते हैं।

बारह गाउ यात्रा : पहले के दिनों में भंडारिया गांव के श्री अदेशनाथ भगवान को नमन करते हुए, पल्लीताणा से डोहिशल्ला होते हुए कदम्बगिरी की यात्रा, शत्रुंजी नदी पार करना, फिर हस्तगिरी की यात्रा और पुनः पल्लीताणा लौटकर यह बारह गाउ यात्रा पूरी की जाती थी। लेकिन अब शत्रुंजी नदी पर बांध बनने के कारण, आपको केवल हस्तगिरी और कदम्बगिरी की यात्रा करके ही संतोष करना होगा।

नवाणु यात्रा में आपको दोंड़ गाउ (1.5 गाउ), छह गाउ और बारह गाउ यात्रा करनी होती है।

9મી ટૂંકનું વર્ણન :આપણે વાઘણપોરમાં પ્રવેશી, રતનપોળ સુધીના બધા જિનાલય ને નવમી ટૂંકના જિનાલય ગણાય છે તે બધા જિનાલય મોટી ટૂંકમાં ગણાય છે.

શત્રુંજય ગીરીરાજ ની દોઢ ગાઉ , છ ગાઉ, બાર ગાઉની યાત્રા

દોઢ ગાઉ ની યાત્રા (પ્રદક્ષિણા) : શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર આદેશ્વર દાદા ના દર્શન ચૈત્ય વંદનાદી કરીને રામપોળ માંથી બહાર નીકળીને જમણી તરફ બહારના ભાગમાં કિલ્લાની આજુબાજુના રસ્તે પ્રદક્ષિણા આપતા આગળ વધીએ. ઘેટીની પાગ નો રસ્તો ઓળંગી હનુમાન ધારા તરફ આગળ વધતા હનુમાનધારા પાસે એક તળાવડી આવી, ત્યાં ચૌમુખજીની ટૂંક તરફ ચૈત્ય વંદના કરી પાછી હનુમાન ધારા થઈને દાદા ના દરબારમાં પહોંચીને દર્શન કરીએ એટલે દોઢ ગાઉ ની યાત્રા પૂર્ણ થાય.

છ ગાઉની યાત્રા :છ ગાઉની પ્રદક્ષિણા દેતી વખતે વચ્ચે ભાડવા નો ડુંગર આવે છે જેની ઉપર સામ્બ પ્રદ્યુમ્ન સવા આઠ કરોડની સાથે ફાગણ સુદ તેરસના મોક્ષે ગયા હતા તેથી ફાગણ સુદ તેરસના અનેક લોકો છ ગાઉની ઉલ્લાસભેર યાત્રા કરે છે.

શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર આદેશ્વર દાદા ના દર્શન ચૈત્ય વંદનાદિક કરીને રામપોળની બહાર નીકળીને જમણી તરફના છ ગાઉની યાત્રાના રસ્તે આગળ વધતા જમણી બાજુ ગોખરી ટેકરી ઉપર દેવકીના છ પુત્રોની દેરી આવી.

દેવકીના છ પુત્રો :શ્રીકૃષ્ણની માતા દેવકી એ કૃષ્ણને જન્મ આપતા પૂર્વે છ પુત્રોને જન્મ આપ્યો હતો દેવકીનો સાતમો પુત્ર પોતાને મારનારો છે તેવું જાણવાથી કંસે દેવકીના સાત ગર્ભો વચનથી માંગી લીધા હતા પણ પુત્રોનું આયુષ્ય બળવાન હોવાથી હરિણીગાસૈષી દેવે દેવકીના પહેલા છ પુત્રોને નાગ, સાર્થવાહની પત્નીના પાસે મૂક્યા હતા અને તેના મરેલા સંતાનો દેવકી પાસે મૂક્યા હતા. જેને જીવતા માની કંસ પથ્થર ઉપર પટકીને મારી નાખ્યાનો સંતોષ માનતો હતો. દેવકીના આ છ એ પુત્રોએ પછી નેમિનાથ ભગવાન પાસે દીક્ષા લીધી, સાધના કરી કેવળ જ્ઞાન પામ્યા અને શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર અનશન કરીને મોક્ષે ગયા. તેમની આ મૂર્તિઓ છે નમો સિધ્ધાણં કહીને વંદના કરીએ.

ઉલ્કાજલ અને આદિનાથ ભગવાનના પગલાંઅડધો ગાવ આગળ ચાલ્યા ત્યાં તો આ ઉલ્કાજલ નામનું સ્થળ આવ્યું અહીં દાદાના નમન નું જળ પૂર્વે આવતું હતું તેમ કહેવાય છે બાજુમાં એક દેરીમાં આદિનાથ ભગવાનના પગલાં છે અહીં દર્શન કરીને ચૈત્ય વંદન કરીએ.

હા હા ચંદન તળાવડીચૈત્ય વંદન કરીને પોણો ગાઉ જતા ચંદન તળાવડી આવી. પ્રથમ તીર્થંકર ઋષભદેવ ભગવાનના સુધર્મ ગણધરના શિષ્ય મહા તપસ્વી ચિલ્લણ મુનિ સંઘ સાથે શત્રુંજય ગિરિરાજ ચડી રહ્યા હતા ત્યારે સંઘ તૃષાતુર થયા. બધાએ મહાત્માને વિનંતી કરી, સંઘની પીડા જોઈ મુનિએ લબ્ધિથી ત્યાં તળાવ છલકાવી દીધું. લોકોની તરસ શાંત થઈ. તે તળાવ ચિલ્લણ તળાવ તરીકે પ્રસિદ્ધ થયું. વખત જતા આજે ચંદન તળાવડી તરીકે ઓળખાય છે.

અજીતનાથ શાંતિનાથની દેરી :ચંદન તલાવડી ની પાસે બે નાની દેરીઓ છે અજીતનાથ અને શાંતિનાથ ભગવાને શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર ચોમાસા કર્યા હતા. તેમની યાદમાં આ બે દેરીઓ પૂર્વે સામ સામે બનાવાઈ હતી પણ નંદી શરણ મુનિ એ અજીત શાંતિસ્થવનની અહીં રચના કરતા પૂંઠ ન પડે તે માટે સામસામે રહેલી આ બેદેરીઓ બાજુ બાજુમાં આવી ગઈ. કોઈ કહે છે કે આ પ્રસંગ નવ ટૂંકમાં બન્યો છે. અહીં પણ આપણે ચૈત્ય વંદન કરીએ.

ચિલ્લણ તલાવડી થી થોડે દૂર કોઠાના વૃક્ષની નજીકમાં એક ગુફા છે તેમાં ભરત ચક્રવર્તી એ ભરાવેલી ઋષભદેવ ભગવાનની રત્નની પ્રતિમા છે. અઠ્ઠમ તપ કરનાર જે આરાધકને શત્રુંજય નો અધિષ્ઠાયક કદર્પિ યક્ષ આ પ્રતિમાના દર્શન કરાવે તેનો ત્રીજા ભવે મોક્ષ થાય છે.

સિદ્ધશીલા :ચંદન તલાવડી થી થોડા આગળ વધ્યા ત્યાં તો આ સિદ્ધશીલા આવી. અનંત આત્માઓ આ શીલા ઉપર સિદ્ધ થયા છે. તેમના પવિત્ર અણું પરમાણુઓ અહીં વિસ્તરેલા છે. તેને પ્રાપ્ત કરવા, જીવનને પવિત્ર બનાવવા, સંથારા મુદ્રા એ (સુતા સુતા) આ સિદ્ધશીલા ઉપર ૧૦૮, ૨૭, ૨૧ કે ૧૨ લોગસ્સનો કાઉર્રસગ્ગ કરીને આગળ વધીએ.

ભાડવાનો ડુંગર :બે માઇલ આગળ વધ્યા અને સામે દેખાય છે પેલો ભાડવાનો ડુંગર. આની ઉપર શ્રીકૃષ્ણજીના પુત્રો સામ્બ પ્રદ્યુમ્ન સવા આઠ કરોડની સાથે ફાગણ સુદ તેરસના મોક્ષે ગયા હતા. ચાલો ઉપર ચડીએ તેમની દેરીના દર્શન કરીએ નમો સિધ્ધાણં કહીને ચૈત્યવંદન પણ કરીએ.

સિધ્ધવડ :ચૈત્યવંદન કરીને ભાડવાના ડુંગરથી નીચે ઉતર્યા એટલે તળેટીમાં વડનું ઝાડ આવ્યું. આ વડને સામાન્ય ન સમજશો તેની નીચે અનંત આત્માઓ મોક્ષે ગયા છે તેથી આ વડ સિદ્ધવડ નામથી પ્રસિદ્ધ છે. આપણે નમો જિણાણં કહીને સ્તુતિ બોલીને ચૈત્ય વંદન કરીએ.

ચૈત્ય વંદન પૂર્ણ થયું એટલે શત્રુંજય ગિરિરાજની છ ગાઉ ની યાત્રા પૂરી થઈ. નજીકમાં આતપર ગામમાં ફાગણસુખ ૧3 ના તંબૂઓ પાલ નખાય છે, જેમાં છ ગાઉના યાત્રાળુઓની ભાવવિભોર બનીને સાધર્મિક ભક્તિ કરાય છે.

બાર ગાઉની યાત્રા :પૂર્વે પાલીતાણા થી રોહીશાળા થઈ ભંડારીયા ગામમાં આદેશ્વર ભગવાનના દર્શન કરીને કદમગીરીની યાત્રા કરીને શેત્રુંજી નદી ઓળંગીને હસ્તગીરી તીર્થની યાત્રા કરીને પાલીતાણા પાછા ફરતા બાર ગાઉની યાત્રા પૂર્ણ થતી હતી. શેત્રુંજી નદી ઉપર ડેમ બંધાવવાથી હવે માત્ર કદમગીરી અને હસ્તગીરી યાત્રા કરીને સંતોષ માનવો પડે છે.

99 યાત્રામાં દોઢ , છ અને બાર ગાઉ ની યાત્રા કરવાની હોય છે.